અખાના છપ્પા/જીવ ઇશ્વર અંગ

by અખો

← જ્ઞાની અંગ

અખાના છપ્પા જીવ ઇશ્વર અંગ અખો

આત્મલક્ષ અંગ →

જીવ ઇશ્વર અંગ

કામા સકળ હરિથી નીપજે, પના હરિ શિર પોતે નવ લે રજે;
જીવ થકી કાંઇ નવ થાય, હું હું થિ ફોગટ બંધાય;
શકટ તળે જેમ ચાલે શ્વાન, એમ અખા ધરવું સૌ માન. ૧૭૬

ભલું જાણ તો હરિમાં ભળ, વાંકો જાતો વાટે વળ;
કર્મ કરે ને ફળની આશ, એ તો હરિમાર્ગમાં મેવાસ;
લોભે લાગો ચાલે ગામ, અખા સુવાનું નાવે ઠામ. ૧૭૭

ખરા વગુતા પંડિત જાણ, કર્મા તણું બાંધ્યુ બંધાન;
ભણી ગણી થઇ બેઠા પૂજ, પણ અળગું રહ્યું આત્માનું ગુહ્ય;
ભેદ ના લ્હ્યો વાંચ્યા ફાંકડાં, કાળે અખા ફેરવ્યાં માંકડાં. ૧૭૮

હરિજન તો હરિલક્ષણે રહે, બાહ્ય ઇંદ્રિય વિષય સર્વ ગ્રહે;
અંતર રહે અકર્તા થઇ, ત્યારે કર્મ કરતાં લાગે નહીં;
તેમ ભાંજે ઘડે સેજે સંસાર, પણ અકર્તા રહે કિરતાર. ૧૭૯

દેહદમન મુંડાનું કર્મ, મૂરખા જાણે માંડ્યો ધર્મ;
પીડે પિંડ પેટને કાજ, કાયા કશી જાચે મહારાજ;
વિષે વળૂંધ્યો વ્યસની થયો, અખા આત્મ પરિચય ગયો. ૧૮૦

ભક્ત જક્તને વેર સદાય, હરિજના આપ્યું હરિનું ખાય;
દ્રવ્ય હરિ ને હરિ દાતર, વચ્ચે તેતાગરો જીવ વહે ઉપકાર;
એ તો હરિનો શત્રૂકાર, સથાવરા જંગમ પામે આહર;
એમ અજાણે દીધે હરિ ફળે, અખા અહઁકારે આણું વળે. ૧૮૧

આપોપું ગાળે અર્થા સરે, મન મૂકી અણચતું ઉભું કરે;
મિથ્યા હું પન માને સત્ય, કર્મ સંઘાથે તેને સત્ય;
પચ્યા વિના બહુ કાચાં મરે, અખા સદ્ગુરુ ના મલ્યો શું સરે. ૧૮૨

શિર ફેરે શિવ જાણ્યા માટ્ય, જીવતે મૃત તે બેઠું નહીં ઘાટ;
કાળ કર્મ તે પિતૃ ગ્રહા દેવ, કેડે થઈ વહેતો અહમેવ;
હરિ અણજાન્યે સવે ખરું, અખા પ્રભુ પ્રીચે પાધરું. ૧૮૩

હરિજન હોય તો હીંશી બોલ, રાજ્પુત્ર્ને શી દોલ્ય;
ચાલા મલપતો નહિ ચાસંઘ, ભર્મ કર્મના ભાગ્યા બંધ;
અર્કથકો નાશે અંધકાર, અખા હરિજનને શો સંસાર. ૧૮૪

હરિજના જક્તની અળગી દશા, જળચર એકઠા વસ્યા;
અવની ઉપર લાગી લાય, જળચર હોય ત જળમામ જાય;
ભૂચર કાંઇ બીજી પેર, એમ જાણી અખા આદેર્ય. ૧૮૫

હરિ હો તો હરિ ઓળખો, વણચાવ્યું બીડું કાં ભખો;
સ્વાદ ન આવે રંગ ન થાય, તેમ ભક્ત ભક્ત કહિ લોકો ગાય;
જ્યાં હું હુવો ત્યાં હરિ તો ખરો, વંદો તેની નિંદા કાં કરો. ૧૮૬

જેમ મચ્છ પ્રત્યે માછી દે દાન , તેમ દમે ભક્ત દુભાય ભગવાન.;
લોક લોભ ઉપાય બહુ કરે, જેમ જમતાં રમતાં સુખા સરે;
તે દેખી ના શકે સંસાર, કરે નિંદા અખા લે શિર ભાર. ૧૮૭

ભક્ત તો તે જે પ્રીછી ભજે, ફોતરાં ભાંગે નહીં તાંદુળ તજે;
સર્વાવાસ લહે હરિ મળે, નહીં તો બેઠો કઁકોડી દલે;
એકા સ્વામી સઘળે વિસ્તરો, એમ અખા જાણો તે કરો. ૧૮૮

ખટપટને ખટપટવા દે, તું અળગો આવી પ્રીછી લે;
જઁગી ઢોલ ઘણા ગડગડે, ત્યાં ઝીણી વાત કાને નવ પડે;
નિરદાવાના જનને ખોળ, તે અખા બેસાડે બોલ બોલ. ૧૮૯

પાને પોથે લખિયા હરિ, જેમ વેળુમાં ખાંડ વિખરી,
સંતે ખાધી કીડી થઇ, અને વંચકે તો સબુદ્ધિ વહી;
તે માટેતે તેવા રહ્ય, અખા સંગ પારંગત થયા. ૧૯૦

ભણ્યું ગણ્યું તે એટલું કરે,જેમ બેસે વાયુ સુકડ્ય વૈતરે;
તેણે ફળે કરી પંડિતા પૂજ્ય, સંતને સૂકડ્યની પડ સૂજ્ય;
સંત તે જા હરિધનના ધણી, અખા ગત્ય આપે આપણી. ૧૯૧

પંડિત તે વિદ્યા કર્ષણી, સંતા તો ચે તે ફળના ધણી;
બી પાણી હરિનું નિર્ધાર, ઉપાય કરાવી આપે આહાર;
અખા ભોગા ભોગીને કાજ, વઢે સેવક રાજાને રાજ. ૧૯૨

ફુલિશ મા નામ વૈષ્ણવ ધરે, શું થયું ઘેરઘેર ખાતો ફરે;
કોઇ રાજા નામ ધર્યો નોય રાજ, નરપતિ થયે નરપતિનું કાજ
અખા અર્થ ઇચ્છિશમા કશા, અખા તે જા મોટાને દશા. ૧૯૩

કોય આળસા કોય ક્રોધે થયો, વાટે વેસા પહેરીને ગયો;
નહિ મહેનતા વેઠે નહિ સાય, વંદે વિશ્વ એ ફલ મહિ માય;
હરિને અર્થે અખા એક વિચાર, પચે સમું પડે તેમ રહે સંસાર. ૧૯૪

વિશ્વ વિચારે કાંઇ નવ લહે, વહેતા સાથે સૌ કો વહે;
આડંબર કરે મોહે કરી, જે જ્યાં તે ત્યાં બેઠા ઠરી;
અખા પશુ જેમ યવનને હળે, મહાજન મૂકી તે સંગે પળે. ૧૯૫

અણસમજ્યો જીવા ને બીજું ઝાંખરું, જ્યાં દેખે ત્યાં વળગે ખરું;
પ્રકૃતિ મલે તો ત્યાં તે અડે, નહીં તો પાચું વાટે પડે;
એમ અખા સઘળો સંસાર, ઝામર ખોળે કરે વ્યાપાર. ૧૯૬

ભલું જાણે તો પાચો ભાજ, પયા ટળે જેમ પ્રગટે આજ;
દૂધ રહે તો થાય નહીં નવું, ધૃતા સાહત પડે ડાટવું;
એમ અખા વિશ્વ કાચું શમે, જામણ વિના બહુ ધૃતા નિર્ગમે. ૧૯૭

વિશ્વ વસ્તુમાં શાનો ફેર, જે મણ એકના ચાળીશ શેર;
નાના કાટલે સઘળા પિંડ, મન કહિયે વૈરાટ બ્રહ્માંડ;
હરિમાં વિશ્વને ને વિશ્વમાં હરિ,એમ અખા સૌ ઘરનું ઘર કરી. ૧૯૮

વિશ્વ ભજંતા વસ્તુ ભજાય, નીર નદીને સાગરે જાય;
લોક સકલ હરિ વેદા જા વદે,બ્રાહમણ મુખ ને સંતને હૃદે;
મુખે જમે વાણી ઉચ્ચરે, પણ હૈયામાં હોય તે કરે;
તે માટે હરિ ભજવા સંત, અખા ભવનો આણો અંત. ૧૯૯

મોટમા દીધી હરિજન ખમે, હરિશું બોલે હરિશું રમે;
જનને દીથે હરિ સાંભરે, તે જો હરિજન સાથે ફરે;
જેમા દીવે સમરસ ઊજાસ, એમ અખા હરિ ને હરિદાસ. ૨૦૦

હરિજન્ને ગ્રહ કહો શું કરે, જે ગ્રહ બાપડા પરવશ ફરે;
રવિ ભમતો ને શશિનો ખે, રાહુ તો ધડવોણો વહે;
કાણો સહૂક્ર ને લુલો શનિ, બૃહસ્પતિયે સ્ત્રી ખોઇ આપણી;
ગ્રહોનો ગ્રહ હરિ તે મુજ હૃદે, અખા દીન વચન કોણ વએ. ૨૦૧

એક પરમેશ્વર ને સઘળા પંથ, એ તો અળગું ચાલ્યું જુથ;
જેમ અગ્નિ અગ્નિને સ્થાનકા રહ્યો, અને ધુંવાડો આકાશે ગયો;
અળગો ચાલ્યો તે કેમ મળે, એમ અખા સૌ અવળા વળે. ૨૦૨

જાજરો જીવ જુગત શું કરે, પ્રકૃતિ પાપિણી પૂંઠે ફરે;
જે જે સાધના સાધે સહાય, તેજ વાતના મળ બંધાય;
અખા અમર થયાનું કામ, રાખવા હીંડે સૌ કો નામ. ૨૦૩

કીધું સર્વ હરિનું થાય, મૂરખ કર્મતણા ગુણા ગાય;
નૃગ રાજા કાકોડો કર્યો, વિભીષણને શિર કરા ધર્યો;
સત્ય્પાળતો હરિશ્ચંદ્ર દુઃખી થયો, જરાસુતા વેરી તએ વૈકુંથા ગયો.
એવો અસંભાવ્ય હરિ મન વસ્યો, એમા જાણી અખો આળસ્યો. ૨૦૪

ક્રયા વિક્રયા બાબત શોભવા, સ્વામી સેવક રંગ નવનવા;
વચ્ચે લોભની વીટણ કરી, રસથી જેવ કરે આદરી;
આપા લે નિશ્ચે નારાયણ, અખા તું તે એવું જાણ. ૨૦૫

કર્માનામ તે હરિના વતાં, તું મામ પ્રથમ સકળા ક્યા હતા;
મનુ ઊપજતાં ક્ષત્રી થયા, સનકાદિકા તે યોગી રહ્યા;
જગત નોતું ત્યાં ક્યાંથી કર્મ, અખા હરિનો મોટો મર્મ. ૨૦૬

જીવા ભક્તિ કરે શ્યાવડે, સામગ્રી હરિની નીવડે;
તેનું લાવી તેને સજે, પોતાને તો મલે નહીં રજે;
જાણ્યુંઆપ સમર્યું હસ્ત, તે તો નીવડી તેની વસ્ત;
અખો જે જે કરવા ગયો, ત્યાં એમ અણબોલ્યો રહ્યો. ૨૦૭

સમજી રહિયે તો સમું પડે, નહિ તો કાંઇનું કાંઇ નીવડે;
જે જે કરવું તે અહંકાર, તએ ત્યાં હરિને લાગે ભાર;
ભાર ચઢ્યો નિશ્ચે ઉતરે, એન્મા જાણિ અખો શું કરે. ૨૦૮

ધામધૂમ તે ધનનો ધગા, મોહ અહંકાર મહેલીને ગા;
માવઠે મહે વરસે ગડગડે, ફળા ના ઉઅમ્ટે ને લાગાં પડે;
રત વિના કર્ષણ ક્યાંહ્તી ફલે, એમ અખા હરિ ક્યાંથી મળે. ૨૦૯

મર્મા ના સમજે ભર્મે પડ્યા, કરે અહંકાર હીંડે ઉથડ્યા;
ટીલાં ટપકાં કાઢે ખાસ, જાણ્યો મારગા પણા છે મેવાસ;
વંદે ચરન ને નંદે પિંડ, ભક્તિ નોયે અખા પાખંડ. ૨૧૦

પોતે પરતક્ષ દેવ ઉપાસ્ય, અન્ય ઉપાસ્ના માયા હાસ;
જેમ જેમ મેલ ચઢે લૂગડે, તેટૅલું ધોયે પોતા ઉઘડે;
આદરવો આતમ અભ્યાસ, અખા સંભાળે આપણ પાસ. ૨૧૧

કુબુદ્ધિ જીવ અને કપાસ, તે પીલ્યાવોણા નાવે રાશ;
તે માટે કહે ચે ભગવાન, જાણે દેહદમને આવે સાન;
ધેના ઉઘળતી ને ડેહેરો ગળે, અખા જો હરિ વળણે વળે. ૨૧૨