ઋતુગીતો/ઇતર પ્રાંતોની બારમાસી/પંજાબી બારમાસી
| ← (૧૯) પ્રાસ્તાવિક દોહા | ઋતુગીતો પંજાબી બારમાસી ઝવેરચંદ મેઘાણી |
(૨૧) હિન્દી બારમાસી → |
ઇતર પ્રાંતોની બારમાસીઓ
૧
પંજાબી બારમાસી
[આ ગીત અને આવાં બીજા બે ત્રણ જ શ્રી. સંતરામ બી. એ. એ. પોતાના “પંજાબી ગીત” નામક સંગ્રહમાં સંઘરેલ છે, એ ત્રણે ગીતો દાંપત્યના વિરહના જ છે]
અર્થ
[આ વૈશાખ માસે હે પ્રિય સ્વામી, તું પરદેશ ચાલ્યો. મારાં નયનોમાં નીંદ નથી આવતી.
નયનોમાં નીંદ નથી આવતી હે વહાલા ! મને તારી સાથે લઈ ચાલ. તું ઘોડે બેસજે ને હું પાલખીએ બેસી તારી સાથે ચાલીશ.
જેઠમાં મને એવી લૂ લાગે છે કે જેવી અગ્નિ હોય. હે વહાલા ! હું કોરી મટકીનું શીતળ પાણી શોધવા હાટે હાટે ભમી છું.
હાડ કાગ ઉડામદી , મૈ નૂઁ
ઉડ કાગા લે જા !
ભઠ્ઠ પવે તેરી દોસ્તી મેરા લાલ થિઆયા !
મૈનૂઁ તેરે નેણા દી સોંહ જા !
ચુન ચુન ખામીં હડ્ડિયાઁ કાગ બચારેઆ,
મેરા ચુગ યુગ ખા લમીં માંસ,
રખ લમીં દો અકિખયાં, મૈં નું ફેર મિલનદી
તેરે નૈણાં દી સોહ, આસ !
સાવન ગનિયર [૩] બર્હ રિહા,
મૈ નૂ મિન્હીં મિન્હીં પવે [૪]ફુઆર.
ઈશર પૈર ન ડોબદી ચીરે વાલેઆ,
મેરી [૫]નેબરડી ભિજ જા.
અબે ડિઠે બાઝ ન જીમદી મૈનું ચૌથા સામન
તેરે નેણાં દી સૌંહ આ.
ભાદોં ’તા ઉડન [૬]ભંબીરિયાં
મૈ નૂ કોયલ શબ્દ સુના.
આષાઢમાં હું કાગડા ઉડાડું છું. હે કાગા ! મને તેડી જા ! જ્યાં મારો લાલ હોય ત્યાં.
હે કાગા ! મારાં હાડમાંસ ચૂંટી ઘૂંટીને ખાઈ જજે. ફક્ત મારી બે આંખો રહેવા દેજે, કેમકે મને પતિના મિલનની ફરી એક વાર આશા છે.
શ્રાવણમાં વાદળ વરસી રહ્યું છે. નાનાં નાનાં ફોરાં પડે છે. હું કીચડમાં પગ નથી મૂક્તી, કેમકે મારી નેવળ (નૂપુર) ભીંજાઈ જાય.
તમે ગયાંને આજ ચાર વર્ષ થઈ ગયાં. હવે તમને દીઠા વિના જિવાતું નથી. ભાદરવામાં ભમરા ઊડે છે. કોયલના શબ્દ સંભળાય છે.
થાલી ટુટ્ટી કંઢેઓં ચીરે વાલેઆ,
મેરે માહી નૂં ફુટડી મસ્સે
અબ તો બૈઠેઆઁ ઘર ગાલિયાં દિંદડી
તેરે નૈણાં દી સૈહ સૌંહ સસ્સે
દિન્દી હૈ તાઁ દેણ દે ભાગ–સલોનિએ
મેરી નાજુક જેહીએ નારે,
જે સુખ કટેઆ પેઈએ દુઃખ કટ સસ્સૂદે,
તેરે નૈણાં દી સૌહ, નાલે !
અસ્સૂ તાઁ ઔંસિઆ પાઉદી
મેરા કદ ઘર આવે પિયા !
તૈં બાઝોં મેરે સાજના મેરા બિસરેઆ જાંદા
તેરે નેણ દી સૌંહ, જિયા !
સોને દી મેરી આરસી ચીરે વાલેઆ,
બિચ સીસા હૈ બજીર,
પા નનાને ઓંસિઁયા તેરા કદ ઘર આમદા
તેરે નૈણાં દી સૌંહ, વીર !
કત્તક તાઁ કત્તે નાજો કામની
મૈનુઁ ક્ત નિકડા સૂત
સિર ઝમક્કે સૂહી દામલી, ગલ મોતિયાં દી લડી
… … … …
એ વહાલા ! થાળીનો કાંઠો ફૂટી ગયો અને તને મૂછો ફૂટી રહી છે, તું બેઠો છતાં મને સાસુ ઘરમાં ગાળો દઈ રહી છે.
દેતી હોય દેવા તો દેજે હે મારી કોમલાંગી સ્ત્રી ! પિયરમાં જો તેં સુખ નિર્ગમ્યું છે તો સાસુ પાસે રહીને ભલે દુઃખ વેઠી લે.
આસો માસમાં જોષ જોવરાવું છું કે ક્યારે મારો પિયુ ઘેર આવે ! તારા વિના હે મારા સાજન મારો જીવ બેશુદ્ધ બની જાય છે.
×××
કાર્તિકમાં હું નાજૂક કામિની બારીક સૂતર કાંતી રહી છું. મારા શિર પર લાલ ચૂંદડી અને ગળામાં મોતીની માળા ઝલકે છે.
મગ્ધર લેફ રઁગામદી મૈનૂઁ
પોહ પિયા લૈજા !
ઔણાઁ હૈ તાઁ અજ આ ચીર વાલેઆ,
નહીં ફેર કીં કરેંગા !
મહા સિયાલા કટ્ટેઆ
ઘર જુન્નૂડે ગલ લા,
માઘ લોહડી મેરે ઘર આઈ
મૈં તો બૈઠી ઘડી બન્હાઁ.
ધડી–પુડી બન્હાય કે ચીરે વાલેઆ,
મં તાઁ રહી ઉડીક ઉડીક,
એસ બગાને પુત્ત ને
મૈં નૂઁ બધકે લાઈ લીક.
ફગ્ગન ફગુઆ મૈ ખેલદી
મૈં નૂઁ અતર અબીલ ગુલાલ,
ચેત મરુઆ પૂજદી
પૂજાઁગી રાહ રુબેલ.
માગશરમાં હું મારી ઓઢણી રંગું છું. હે પ્રિય ! મને પોષમાં લઈ જા. આવવું હોય તો તું આજે આવ, નહિ તો પછી આવીને શું કરીશ ?
આ આકરો શિયાળો મેં ગોઠણને ગળા સાથે લગાવીને (ઠંડીને લીધે, ઉભડક પગે, ગોઠણ વચ્ચે માથું રાખીને) વીતાવ્યો છે.
માહ મહિનામાં લોહડી (મકર–સંક્રાંતિ)નો તહેવાર આવ્યો. હું બેઠી બેઠી ધડી–પુડી બનાવું છું.
‘ધડી–પુડી’ બનાવીને હું તો તારી વાટ જોતી થાકી ગઈ. આ પરાયા પુત્રે મને બહુ કલંકિત કરી.
ફાગણમાં અત્તર અને અબીલગુલાલ વડે ફાગ ખેલું છું.
ચૈત્રમાં તારા આગમનને ખાતર હું મરવો પૂજી રહી છું.