તુલસી-ક્યારો/સિદ્ધાંતને બેવફા
| ← રૂપેરી પરદો | તુલસી-ક્યારો સિદ્ધાંતને બેવફા ઝવેરચંદ મેઘાણી |
અણનમ → |
આ પ્રકરણને આપ અહીં સાંભળી પણ શકો છો.
| ||||
બાપ દીકરો દાખલ થયા-અને સાંજે ત્રણ ક્રિયાઓ એકી સાથે બની.
ભદ્રાએ સાડીનો છેડો ખેંચી સસરાની આછી લાજ કાઢી, કંચન ચમકીને આવનાર પુરુષોની સન્મુખ થઇ ગઇ, અને ઊંઘતા દેવુએ આંખો ઉઘાડી.
બાપ દીકરાની આંખોએ કંચનનું મોં જોઈ લીધું. ઝડપભેર કંચન પાછી દેવુના પલંગ તરફ ફરી ગઈ. દેવુ એ કંચનને દીઠી. દેવુનો દુબળો સ્વર બોલી ઊઠ્યો 'બા !'
વધુ એ બોલી શક્યો નહિ. એના માથાનો પાટો દડ દડ પડતાં અશ્રુજળે પલળવા લાગ્યો.
દેવુના પલંગના સળીઆ પકડી લઇને કંચને આધાર મેળવ્યો. બોલ્યા વગર એ દેવુ તરફ જોઈ રહી.
ભદ્રા ક્યારની દેવુને બિછાને પહોંચીને નીચે બેસી ગઈ હતી. સસરા તરફ સહેજ અંતર્પટ કરી રાખીને કંચન તરફ તાકતી હતી ને કહેતી હતી ધીમા સાદે, કે 'આંહીં આવો ને !' પણ કંચન જ્યાં ઊભી હતી ત્યાં જડાઇ ગઇ હતી. પલંગના સળીઆ છોડવાનું કામ સહેલું નહોતું, સળીઆમાં જાણે કોઇએ વીજળીનો પ્રવાહ વહેતો મૂક્યો હોય.
કંચનના મોં પર બાધોલામંડલ ચિતરાયું હતું. એ મોં પર પ્રેમ નહોતો, લાગણી નહોતી, મમતા કે બીક નહોતી, મૂંઝવણ કે મનોવેદના નહોતી, રોષ કે વિષાદ નહોતો; હતું ફક્ત લાગણીહીન દશાનું બાઘોલામંડળ. બાઘોલી દશાનો બોજો અસહ્ય હોય છે.
'કોણ એ !' વીરસુતના પિતા બોલી ઊઠ્યા, 'કાલે આવેલાં તે જ બેન લાગ્યાં. મારી આંખે ઝાંખપ ખરી ના, એટલે ઓળખાણ ઝટ પડે નહિ !'
વૃદ્ધનો આ ફક્ત એક પ્રયત્ન જ હતો, એ ઓરડામાં મચી ગયેલી વિચિત્ર મૂંઝવણમાં કશોક માર્ગ કાઢવાનો. એને વહેમ પડી ગયો હતો-દેવુએ 'બા' એવો ઉચ્ચાર કર્યો તે સાથે જ. એ સંશય પાકો બન્યો હતો-ભદ્રા વહુએ કંચનને ઘૂંઘટની આડશ આડેથી મમતાભર્યું 'આંહીં આવોને' કહ્યું ત્યારનો જ.
પણ અકથ્ય અવસ્થા તો વીરસુતની હતી. એનાથી તો કંચન થોડી જ અણઓળખાઇ હતી ! એના મોંમાંથી તો થોડો જ કોઇ સ્વાગત -શબ્દ નીકળી શકે તેમ હતો ! એને થોડી જ ખબર હતી કે કંચનના અંતરમાં કઈ લાગણી ઘોળાવા લાગી છે ! ને એને ક્યાં ખબર હતી કે દેવુને થયેલા અકસ્માતનું નિમિત્ત પણ કંચન હતી ને દેવુને બચાવી લાવનાર પણ કંચન હતી !
કંચનું મોં ફક્ત એક જ પળ ઝબકી ગયા પછી અત્યારે તો એની સમક્ષ દેખાતી હતી કંચનની પીઠ. કાલે દૂરથી દીઠી હતી તે જ એ પીઠ ! ક્ષીણ થઈ ગયેલી : ત્રેસર ગૂંથ્યા છૂટા ચોટલાને બદલે અંબોડો વાળેલો કેશકલાપ : અંબોડામાં પણ ફૂલ કે ફૂલવેણી નહોતાં. ઝીણી સાડીની આરપાર એ બધું જોઈ શકાતું હતું.
એ શું દુઃખી હતી ? શણગાર શું રોળાયા હતા ? ફૂલો શું કરમાયાં હતાં ? કેમ આવી હતી ? ફરી વાર પાછો નવો વર્તમાન શરુ કરવા ? ભૂતકાળ પર પરદો નાંખી દેવા ? કે કોઇ ભૂલથી ? કોઈ ભ્રમણાથી ? કોઈના મોકલાવાથી ? કેવળ વ્યવહાર કરવા સારુ ?
ઝબક ! ઝબક ! ઝબક ! મેઘલી રાતમાં વીજળી સબકી સબકીને ચાલી જાય તેમ પ્રશ્નમાળા ઝબૂકી ગઈ. પણ ભૂલો પડેલો પ્રવાસી વીજળીના ઝબુકાટથી તો ભાળવાને બદલે ઊલટાનો વધુ અંજાય ને અંધ બને, તેમ વીરસુત ભ્રાંતિગ્રસ્ત બન્યો, ને શું કરવું તે ન સૂઝવાથી, નબળાઇની ક્ષણ આવી પડશે એ ભયથી પાછો ફર્યો, બહાર નીકળ્યો, ને 'ચાલો ત્યારે ભાભી ! હું નીચે છું.' એમ બોલતો એ નીચે ઉતરી જઇ મોટરમાં બેઠો. ચક્ર હાથમાં લીધું. પણ તે દિવસ એને ડર લાગ્યો કે કદાચ આજે 'વ્હીલ' પર હાથનો કાબૂ ઘર સુધી સાચવવો અઘરો થઈ પડશે.
ક્યાં સુધી પોતે 'સ્ટીઅરીંગ વ્હીલ'હાથમાં ઝાલીને બેસી રહ્યો તેનો ખ્યાલ ન રહ્યો. ગઇ તો હતી પાંચ જ મિનિટ, પણ ભદ્રા આવીને પાછલી બેઠકમાં બેસી કરીને જ્યારે બોલી કે 'લ્યો ચાલો ભૈ !' ત્યારે એને લાગ્યું કે ભાભીએ જાણે સવાર પાડ્યું હતું, ને પોતે જાણે એક સપાટે નીંદર લઇ લીધી હતી.
એણે પાછળ નજર કરી. પાછળની બેઠકમાં એક નહિ પણ બે બૈરાં બેઠાં હતાં એવા પ્રથમ દૃષ્ટિના વિભ્રમ પછી ખાત્રી થઈ કે નહિ, ભાભી એકલાં જ હતાં. બહાર ડોકું કાઢી આગળ જોયું. કોઇ નહોતું. હોઠ પર પ્રશ્ન પૂછું પૂછું થઈ રહ્યો 'કોઈ આવે છે ભાભી ?' પણ મહેનત કરીને પ્રશ્ન રુંધ્યો. ગાડી દવાખાનામાંથી બહાર નીકળી, રસ્તે ચડી, તોય પોતે વેગ ન વધાર્યો.
કોઈ આવે છે ? કોઈ અફળાય તેમ તો નથી ને ? કોઈ આગળ પાછળ છુપાઇને જોવા તો ઊભું નથી ને ? કોઇ હડફેટે આવીને ચગદાઇ તો જશે નહિ ને ?
કોઇ ? કોઇ એટલે કોણ ? કોઇ એટલે એક જ માણસ : કંચન.
પણ કંચન ત્યાં નહોતી. કંચન હજુ દેવુની દર્શનલાલસાને પેટ ભરી ભરીને સંતોષાવા દેતી હતી. દેવુનો હાથ એણે પોતાના હાથમાં લીધો હતો. દેવુ એને પૂછતો હતો જાણે-સેંકડો ગાઉ છેટેથી એ પ્રશ્ન કરતો હતો : 'બા, હાથ...માં...ચૂ...ડી કેમ.. ન...થી ?'
પણ ત્યાં દવાખાને એવું શું શું બની ગયું તે સંબંધે ભદ્રા ચૂપ જ હતી. કાંઇક બોલશે, કાંઇક બોલશે, એવી વીરસુતની આશા રસ્તા પર વેરાયે જતી હતી.
ભદ્રા તરફ ગાડી વાળવાને વખતે એણે જોયું કે ગાડીની આગળ એક માણસ દોડતો જાય છે. પોતે હોર્ન વગાડ વગાડ કર્યું, પણ દોડતો માણસ ફરીને રસ્તા પર સામે જ ઊભો. ગાડી પણ કચરડડડ... કરતી રોષભરી ઊભી રહી. ઊભેલો માણસ, ગાડીની સખ્ત રોશનીના ઝળહળાટમાં અંજાઇ ગયો હતો. એણે કશી ઓળખાણ કર્યા વગર,હજુ તો અંજાયેલી આંખે જ કશું પૂરું ભાળ્યા વગર, આગળ દરવાજા પાસે આવીને હાંફળા ફાંફળા સ્વરે કહ્યું, 'મહેરબાની કરીને મને જરા બેસારી લેશો ? હું સંકટમાં છું. વાત કરવા વખત નથી. ખાનપૂર ઊતરી જઇશ.' એને વીરસુત કશો જવાબ આપે તે પૂર્વે તો એ બારણું ખોલી વીરસુતની બાજુની બેઠક પર ચડી બેઠો. હા ના કશું કહેવાની વેળા મળે તે પહેલાં તો બેઉએ પરસ્પરને પિછાન્યા, ને એ ચડી બેઠેલા ભાસ્કરે કહ્યું 'ઓહો ! તું જ છે કે ભાઈ ? સારું થયું. હાંક જલદી, પછી વાત કરું છું.
વીરસુતે ભાસ્કરને છેલ્લો જોયેલો તે પ્રસંગ એને તાદૃશ થયો : પોતાને ભાસ્કરે એને ઘેર ગડદા પાટુએ મારી અધમૂવો કરેલો તે પ્રસંગ : પોતાની પત્ની કંચનના હાથે એ માથામાં તેલ ઘસાવતો હતો એ પ્રસંગ : તે પ્રસંગ યાદ આવતાં વીરસુત ગાડી હાંકતે હાંકતે રોમે રોમ થરથરી ઊઠ્યો. બાજુએ ચડી બેઠેલો આ અસુર પડખામાં ચપ્પુ કે છૂરી ઘોંચી દેવા તો નહિ આવ્યો હોય ? પણ અટકી જવાની એનામાં હિંમત નહોતી. મોટરને ચલાવતા એના હાથ યંત્રવત્ બની ગયા હતા.
'હું જોખમમાં છું, વીરસુત !' ભાસ્કરના શબ્દો નીકળ્યા. 'હું કદાચ પકડાઈ જઇશ, મારે જેલમાં જવું પડશે. ને મારે જામીન પર છૂટવું નથી.માટે જ મારે થોડો સમય મેળવવો હતો વીરસુત ! મારે તારે ઘેર જ આવવું હતું, પણ મારે તને નહિ, તારાં ભાભીને મળી લેવું હતું. તું કદાચ મળવા દે કે ન દે એમ સમજી હું તારે ઘેર તું આવી પહોચે તે પહેલાં જ પહોંચી જવા દોડ્યો જતો જતો.'
પ્રત્યેક શબ્દ વીરસુતનાં આંતરડાંને જાણ કે શૂળી પરોવી ઊંચાં કરતો હતો. આ હેવાનને ખતમ કરવા ખાતર મોટરને ઊંચી વાળવાનું વીરસુતને મન થતું હતું. મારી પત્નીને છીનવી ગયાથી સંતોષ ન વળ્યો તે હવે મારી ભાભીને પણ ઝૂંટવવા, ફસાવવા, ભોળવી જવા મારે ઘેર ભમતો હશે ! 'તને ખબર નહિ હોય વીરસુત, પણ હું તારે ઘેર તારી ગેરહાજરીમાં આવી ગયો છું,' ભાસ્કર જાણે કે વીરસુતના મનમાં ચાલી રહેલ વિચારની સાથે સાથે જ ચાલી રહ્યો હતો, ભાસ્કર જાણે કે પારકા ઉરપ્રદેશની હરિયાળીમાં સરર સરર ચાલતો છૂપો સાપ હતો. 'મારે તારાં ભાભીને કહી જવું છે એટલું જ વીરસુત !' ભાસ્કરે વીરસુતના બંગલાનો વળાંક આવ્યો ત્યારે પણ ચાલુ રાખ્યું :'કે આજે હું મારી પ્રકૃતિ વિરુદ્ધનું, મારા જીવનભરના સંસ્કારના વિરુદ્ધનું કામ કરી આવ્યો છું. મેં ક્લ્બમાં એક મોટા ગૃહસ્થને...શું કર્યું કહું ? તને મેં શું કરેલું યાદ છે ? તને મેં તે દિવસે જે લજ્જતથી ટીપ્યો હતો, તે જ લજ્જતથી એ ગૃહસ્થને ટીપેલ છે. ફેર એટલો કે તને લોહી નહોતું નીકળ્યું જ્યારે આને તો લોહીની નાખોરી ચાલી જાય છે. એ પડ્યો ક્લબમાં. એ તરફડે ગંભીર જખ્મોની વેદનામાં.'
આમ કહેતો કહેતો એ મોટરમાંથી ઉતરતો હતો. વીરસુત મોટરને ચાવી મારી લાઈટ ઓલવતો હતો. ને ભદ્રા થર થર કાંપતી પાછલે બારણેથી ઊતરતી હતી. એને એમ હતું કે પોતાને ભાસ્કરે જોઇ નથી. એ સરકી જવા લાગી ત્યારે ભાસ્કરે એને કહ્યું, 'હવે થોડી જ વાત બાકી છે. ન ભાગો. સાંભળતાં જાઓ. ક્લબમાં ભજીઆં ને ચહા ખાતાં ખાતાં એ ગૃહસ્થે મને જોઇ વીરસુતની વાત કાઢી, ને એણે લહેરથી કહ્યું કે વીરસુતને તો વહુના બદલામાં ભોજાઈ મળી ગઇ છે. મેં કહ્યૂં, જુઠી વાત છે. મેં શા આધારે કહ્યું તેની ખબર તો મને પણ રહી નથી. મેં તો આટલાં વર્ષો સુધી હંમેશાં એક જ સિદ્ધાંત પાળ્યો છે, કે એ સ્ત્રીએ ને પુરુષે ગમે તેવા સંજોગોમાં પણ ગોઠવાઇ જવું; ગોઠવાઇ જનારાંના મેં સુચરિત્ર અને દુશ્ચરિત્ર એવા ક્રુત્રિમ ભાગ કદી પાડ્યા નથી. પણ આજે અરધા કલાક પહેલાં હું મારા સિદ્ધાંતને બેવફા બન્યો. મેં ગૃહસ્થની એ દલીલને, એ જીદને, તારી ભાભી માટેના અપશબ્દો બોલતી ચૂપ કરેલ છે. ને એ બેભાન પડ્યો છે. પોલીસને ટેલીફોન થઈ ચૂકેલ છે. બસ, જાઉં છું. આંહીં તારે ઘેર પોલીસની ખૂંદાખૂંદ ન ચાલવી જોઇએ. આંહીં તારી ભાભી વસે છે, ખબર છે!'
એમ કહીને એ સડસડાટ બંગલાની બહાર ચાલ્યો ગયો.