આ પાનું પ્રમાણિત થઈ ગયું છે.
ટહુકારે એ સ્મરણમાં વધુ દર્દ પૂર્યું. ઓઢાનાં નેણાં રડી રડી ત્રાંબાવરણાં બન્યાં. પોતે બેઠો હતો તે છીપર (શિલા) પણ ભીંજાઈ ગઈ; ઓઢો રડે છે જાણતાં તો હોથલ પોતાન ભોંયરેથી દોડતી આવી – ને આખરે તો એ સ્ત્રી ખરીને ! બાયડીને સંશય પડ્યો : અરે વહાલા !
અમથી ઉત્તમ ગોરીયાં
ચડી તોજે ચિત્ત શેણ !
- તારા ચિત્તમાં શું મારાથી કોઈ વધુ ગોરી સજની ચડી બેઠી છે? શીદ રડે છે? આવડા મોટા આક્ષેપની સામે ઓઢો માકાર ભણે છે. ને કબલ કરે છે કે પદમણી!
કનડે મોતી નીપજે
કચ્છમેં થીયેતા મઠ;
હોથલ જેહડી પદમણી
કચ્છમેં નેણે ન દઠ.
- હું સમજું છું કે કચ્છ કંઈ સોરઠધરા સરખો પદમણીને નીપજાવનાર મુલક નથી. સોરઠના કનડામાં મોતી પાકે, ને કચ્છમાં પાકે છે મઠના ભૂંડા દાણા. સોરઠ ભલે લકુંબઝકુંબ વનરાજીથી વિભૂષિત, ને કચ્છમાં ભલે 'ખેરી, બૂરી ને બાવરી' જેવાં કાંટાળા વગડાઉ ઝાડવાં થતાં; પણ એક વસ્તુ એવી છે કે જેને માટે હોથલ! આપણે કચ્છમાં જવું પડશે –
હોથલ હલો કછડે,
જીતે માડુ સવાયા લખ.
- હોથલ, હાલો કચ્છમાં, જ્યાં લાખેણા મર્દો પાકી શકે છે. હાલો એ રસકસહીણી ભોમમાં, કેમકે એનું પાણી પીવાથી –
વંકા કુંવર, વિકટ ભડ,
વંકા થીયેતા વછ,
વંકા વછેરા ત થીયે,
પાણી પીયે જો કચ્છ.
- ગાયોના વાછડા, ઘોડીના વછેરા, ને માનવીના કુંવરો, એ બધા કચ્છનું પાણી પીધે વંકા-બંકા બને. માટે, ઓ હોથલ! હાલો કચ્છમાં, કોઈ તુંથી ચડિયાતી ગોરીની શોધમાં નહીં, પણ આપણાં બે બાળકોને 'બંકા નર' બનાવવાની નેમથી.
ભૂમિપ્રેમનું કાવ્ય
એ દુહાઓનું ઝૂમખું દેશાભિમાનના સૂરો ઝીલે છે. સૌંદર્ય અને શૌર્ય વચ્ચે એ દુહાઓમાં તુલના થઈ રહેલ છે. માનવીની છાતી જ્યારે વતનને સારુ ફાટફાટ થાય ત્યારે એના હૃદયમાંથી કયા બોલ, કયું સંબોધન ઊઠે?
સૌરાષ્ટ્રના ખંડેરોમાં
63