પાછો જાઉં ને કહી નાખું — વડીલોને નહીં તો સરસ્વતીને તો સ્પષ્ટ કરી જ આપું;
નહીંતર એક દિવસ એનું હૃદય ભેદાઈ જશે.
પણ સરસ્વતીને શું કહું ? તું મને ગમતી નથી એમ કહું ? મેં બીજે ક્યાંય હૃદય આપી દીધું છે એમ કહું ? એ નામ જાણવા માગશે તો ? વહેલું કેમ ન કહી દીધું — એવું કલ્પાંત કરશે તો ? સરસ્વતીને ધક્કો જ મારી દઈ શકાશે એવી હિંમત તો શિવરાજમાં હવે નહોતી રહી. સરસ્વતી જાણે આ જીવન-પલટો પોતાને સારું જ, પોતાને અનુકૂળ બનવા જ કરી રહી હતી. એ પરિવર્તને સરસ્વતીને નવું સૌંદર્ય પહેરાવ્યું હતું. નીરવ આકાંક્ષાનો માળો સરસ્વતીના મોં પર જાણે બંધાઈ ચૂક્યો હતો. ખેડુની ૨ઝળુ છોકરી અજવાળીનું જે રૂપ એના અંતરમાં ઊભું હતું, તેની બાજુએ આવીને સરસ્વતીનું સૌંદર્ય કડક ચહેરે ખડું થયું. અજવાળીના મોં પર અનુકંપાનું વીણા-ગાન હતું : સરસ્વતીના મોં પર સૌંદર્ય ઉપરાંત સ્વમાનનો સંસ્કાર હતો.
પોતે ઘેર આવ્યો ત્યારે કોઈને ફાળિયું ઓઢી સૂતેલું દીઠું. “કોણ છે ?” એણે પટાવાળાને પૂછ્યું.
“માલજીમામાં છે. તાવમાં પડ્યા છે.”
“ક્યારે આવ્યા ?” એણે માલુજીના મોં પરથી હળવે હાથે ફાળિયું ઊંચું કરીને પૂછ્યું.
માલુજીએ આગ ભભૂકતા મોંએ કહ્યું : “બાપુજી સાથે આવેલ છું — ને સાથે જ જાઉં છું. ખાસ મળવા આવ્યો છું.”
“દાક્તરને બોલાવું ?”
“ના રે ના, હું દવા સારુ નથી આવેલ. સાંભળી લ્યો, ભાઈ ! જુઓ, ત્રણ મહિના થઈ ગયા : કોઈ સારસંભાળ… ઓની… મુંબઈ છે તેની… લીધી છે ?”
શિવરાજ નીચે જોઈ ગયો. માલુજીનો કંઠ વધુ વેદનામય બન્યો :
“મારી કાયાનો હવે મને ભરોસો નથી. તમારા પાપનો હું ભાગિયો બન્યો છું. મેં એને મારી દીકરી કહી વચન દીધું છે કે એને રઝળવું નહીં પડે. હું આટલું જ કહેવા આવ્યો છું કે, મુંબઈ આંટો મારી આવો; એનાં સુખદુઃખની સાર લ્યો. મનને મોળું પડવા દેશો મા, ભાઈ ! તમારી માદળડી એને કાંડે છે યાદ છે ?”
તે પછી દેવનારાયણસિંહની ગાડી બહાર આવી પહોંચી, ને માલુજીએ શિવરાજને ચૂપ કર્યો : “મને તાવબાવ કાંઈ નથી. હું પડ્યો હતો તેમ બાપુને કહેવાનું નથી.”
એટલું કહીને એણે કપડાં, પાઘડી, અંગરખું — તમામ સરખું કરી, ઝટ ઝટ મોં ધોઈ, એક પણ લથડિયું ખાધા વગર ગાડીમાં બેઠક લઈ લીધી.
બીજા દિવસે ત્રણ દિવસની રજાનો ‘રિપોર્ટ’ ભરીને શિવરાજે મુંબઈનો માર્ગ પકડ્યો.
પીડિત-આશ્રમના દરવાજામાં શિવરાજ જ્યારે પોતાને સાદે વેશે દાખલ થતો હતો ત્યારે એને લાગ્યું કે જાણે પાછળની પરસાળમાં કોઈ મોટો કજિયો ચાલી રહ્યો છે.
અવાજો આવતા હતા : જાણે કાબરી કિકિયારણ કરી રહી હતી.
“રાતે રસોડામાં ગઈ’તી – તું જ ગઈ’તી.”
“હા હા, ગઈ’તી ગઈ’તી,” કોઈક મોટો ઘોઘરો અવાજ બોલતો હતો : “તમારાથી થાય તે કરી લ્યો.”
“રોટલી છુપાવી રાખી’તી.”
“હા હા.” ફરી પાછો ઘોઘરો અવાજ આવ્યો : “મને સજા કરાવજો — જાઓ.”
