પંચીકરણ.
ચોપાઈ.
પિંડબ્રહ્માંડનો કરૂં વિવેક, હરિજન તે જે દેખે એક;
પંચે ભૂતતણો વ્યાપાર, કરતાં દીસે દેહાકાર.
સમઝી લેતાં એ અનુક્રમ, સળંગસૂત્ર દીસે પરબ્રહ્મ;
અવ્યક્તથી નભ ઉપનું સાર, નભે પવનનો હવે વિસ્તાર.
પવને તેજ હવું ઉત્પન્ન, તેજતણું તે પાણી તંન;
પાણીથકી મહી પરગટ હોય, જેમ ઉત્પત્તિ પ્રલય તેમ જોય
વસ્તુવિષે સ્વભાવે શૂન્ય, તેમાં પ્રણવની ઉઠે ધુન્ય;
તે ઓંકાર જાણો ત્રિવર્ગ, તત્ત્વ બધાં તેના ઉપસર્ગ.
તેહતણો હું કહું વિસ્તાર, રાખી લેજો મન નિર્ધાર;
તમોગુણતણાં પંચમહાભૂત, રજના દેવ ઈંદ્રિય અદ્ભુત.
સત્વના ચતુષ્ટય ને પંચવિષે, તત્ત્વ ચોવિસ એ ભાગવત લખે
પચીસમી માયા સર્વદા, છવીસમા મહાવિષ્ણુ સદા.
નશાજાળ આમિષ ને અસ્ત, રોમ ચર્મ એપંચે વસ્ત
પિંડતણો એમ કરતાં વિવેક, પાંચે ભાગે પૃથ્વી એક.
શુક્ર શોણિત પ્રસ્વેદ ને લાળ, મૂત્ર આંસુ ને કફ જ જંજાળ;
પિંડતણો એમ કરતાં વિવેક, પાંચે ભાગે ઉદકજ એક.
ક્ષુધાપિપાસા કામનો ભોગ, ક્રોધાલસ્યતણો સંજોગ;
પિંડતણો એમ કરતાં વિવેક, પાંચે ભાગે તેજજ એક.
શ્વાસોશ્વાસ નાડી હેડકી, છીંક બગાસાં વાયુથકી;
પિંડતણો એમ કરતાં વિવેક, પાંચે ભાગે મારુત એક.
શબ્દ કરે ને શબ્દજ ગૃહે, દેહ વિકાશ સચરાચર રહે;
પાકવિમર્દન થાએ નાશ, પાંચે ભાગે છે આકાશ.
