________________
એ ખાલ આ રામર ટાંકણે જ છપાતાં પુસ્તકને પ્રસ્તાવનાની ભાગ્યે જ જરૂરી હાય. ચંપારણ્યની ગાંધીજી ગયા પહેલાંની અને ગાંધીજી ગયા પછીની સ્થિતિનું તાદશ ચિત્ર શ્રી રાજેન્દ્રબાબુએ સરસ રીતે આપ્યું છે, એનાથી એ વધારે તાદશ ચિત્ર શ્રી જીવતરામ કૃપાની કદાચ માપી શકત. કારણ એ પુસ્તકમાં શ્રી રાજેન્દ્રભાણુ ત ઢ!• ઇ જ ગયા છે. એ પુસ્તકમાં કાંઈ પણ ઉષ્ણુપ હોય તેમ તે એટલી જ ૐ પાર્થની લડતમાં ાિરે તે જે હિસ્સા આપ્યા છે તેના વિનયતિ રાજેન્દ્રબાબુએ વળ નિર્દેશ માત્ર કીધેલા છે. ચા- રણ્યની લડતના તવામ રાજેન્દ્રબાજી અને શૅિમમ્મુના ઇતિહાસ વિના અપૂણું જ ગણુા. મને તો ગાંધીજીની પાસે જવાનું સદ્ભાગ્ય લડતને અંતે જ પ્રાપ્ત થયેલું. હાતમાં જે વીરતા, જે રસ, જે વિટબણાઓની હેત ચાખવાતી હતી તે તે મારા ગયા પહેલાં ચખાઇ ગયેલી. મેણુ નદીના કિનારા ઉપર સેાનપુર સ્થળ છે, જ્યાં વર્ષો વર્ષ હજારા હાથીઓનો બજાર ભરાય છે, લેકવાયકા એવી છે કે ગજેન્દ્ર-
