જગત આગળ બઢ્યે જતું હતું.
કાળા જગત ઉપર જીવતું ગોરું જગત ઈશ્વરને નામે, પ્રજાને નામે, સ્વાતંત્ર્યને નામે, કાળા જગતના ભાગલા પાડતાં લઢી ઊઠવાની તૈયારીમાં પડ્યું. વિનાશક શક્તિ કેમ વધે એની પૃથ્વી, પાણી અને આકાશમાં શરતો ચાલી.
વ્યાપારીઓ, ધર્મગુરુઓ, શિક્ષકો દેશપરદેશમાં જાસૂસ બન્યા.
કોઈ પ્રજાને શસ્ત્ર આપી; કોઈ પ્રજાને ધન આપી, કોઈ પ્રજાને યંત્ર આપી, કોઈ પ્રજાને ખોટું દેશાભિમાન આપી, જગતને દોરતી કહેવાતી ગોરી પ્રજાઓએ કાળી પ્રજાના દેહમાં વધારે ઊંડા નખ ભેરવ્યા.
લોકસભાઓ અને શાસનો સંભાળવાને નામે આગેવાની કરતા મુત્સદીઓએ પેઢીઓ, કારખાનાં, ખાણો, રેલમાર્ગો અને દુકાનો પોતાને હાથ કરવા માંડ્યાં, અને એ રીતે વધારે જોરથી જગતની ધનનાડી ઉપર ગોરા હાથ આમ દબાતા ચાલ્યા.
માનવમન ઉપર તેમણે મંત્રો ભણવા માંડ્યા. મૌવરને નાદે મણિધર પણ ડોલે ! વર્તમાનપત્રો, માસિકો, ચિત્રો, કલા, સંગીત, વ્યાખ્યાન, મંડળો, આંતરરાષ્ટ્રીય ચક્રમંડળો જેવાં સાધનો જનતાએ ખીલવ્યાં. તેનો લાભ શા માટે ન લેવો ? વિજ્ઞાને બનાવેલું ધ્વનિવર્ધક યંત્ર અને આકાશવાણી સરસ કામ લાગ્યાં. માનવીના મન ઉપર પણ કુમળા દેખાતા હથોડા પડવા લાગ્યા. કલા, સંસ્કાર અને વિદ્વત્તાએ ચક્રવ્યૂહો રચ્યા.
માનવંતી મહાપ્રજાઓએ અરસપરસની અથડામણના ધક્કા ઓછા વાગે એ અર્થે યોજેલી નાની પ્રજાઓના તકિયા ખસી ગયા અને યુરોપમાં જ સંસ્કૃતિની ટોચે ચઢેલી પ્રજાઓએ સાચને જ નહિ પણ સર્વ સંસ્કૃતિને આાંચ લગાડી દીધી.
જગતની સાથે હિંદ પણ આગળ બઢ્યે જતું હતું :
યુવકોએ અખાડા છોડ્યા અને નૃત્ય લીધાં. ખાદી મૂકી અને પરદેશી કાપડનાં લેંધાની બાંયનાં ઘેરાવામાં દસ ઈંચ વધારો કરી પુરુષપહેરવેશને ચણિયાનો આકાર આપી દીધો.
યુવતીઓએ એક હાથની બંગડી બિલકુલ કાઢી નાખી અને બીજો
