“હું બધું જ જાણી ચૂકેલ છું.” કોઈ મધુર ઘંટની યાદ દેતો અવાજ આવ્યો. માનવીના કંઠમાં આવું સંગીત મેં પૂર્વે કદી સાંભળ્યું નહોતું.
એણે કહ્યું : “તમારા આવવાની વાત મને પહોંચાડવામાં આવી છે, અને તમે માઇકલના પ્યારની તથા મૃત્યુની કથાથી વાકેફ થઈ ચૂક્યા છો એ પણ હું જાણું છું. હવે તમારે શું જાણવું છે ?”
“નાઇઝી મરી ગઈ છે ?” મેં પૂછ્યું.
“ના, મરી ગઈ હોત તો બહેતર હતું. પણ એના શિર પર સજા છે. એકલા એકલા એ તમામ સ્મૃતિઓની ગાંસડી હૈયા ૫૨ ઉઠાવીને જીવવાની. એ વેળાની એ હસતી-રમતી પૂતળીને માટે આજે તો સરજાયેલાં છે મઠની ઓરડીનો અધિકાર અને પસ્તાવાની પ્રાર્થનાઓ.”
હું એ જોત માનવીની નજીક ગયો. ધીરે સ્વરે પૂછયું : “તમે પોતે જ નાઇઝી ?”
જવાબમાં ઘૂંઘટ ઊંચો થયો. કદી નહિ ભૂલું એવું સૌંદર્ય મેં જોયું. એ અધરના એક ચુંબનને માટે માઈકલ પોતાના આત્માને વેચે, એમાં શી નવાઈ હતી ! મોટી, કાજળકાળી અને જલદ એ બે આંખો જેમજેમ મારી સામે જોતી ગઈ તેમતેમ કોઈ ઊંડા હોજમાં ઝૂલતી પ્રતિમા જેવા એના મનોભાવ પલટાતા ગયા. જૂના હાથીદાંતને મળતો ચહેરાનો રંગ ! ગાલ પર તદ્દન આછી સુરખી : આસપાસ આસમાની વાળ – જાણે અટલસના ચોકઠામાં મઢેલી તસવીર ! અને કોઈ સુગંધી અર્ક-શા નીતરતા એના મુખભાવ : આવા સંપૂર્ણ સ્ત્રીત્વને માનવી જીવનમાં વારંવાર નથી જોવા પામતો. પહેલાં પ્રથમ જ્યારે માઇકલે આને દિવાઓની વચ્ચે નાચતી દેખી હશે, ત્યારે એ જુવાનની આંખોમાં શાં શાં કામણ અંજાયાં હશે એ હું કલ્પી શક્યો.
“હવે કદાચ તમે સમજી શકશો.” એણે સંગીતમય સ્વરે કહ્યું, “કે મને તમામ પુરુષો ઉપર મારી મોહિની પાથરવાના કોડ કેમ થયા હશે. હું નિજ રૂપની ઘેલડી હતી; ને મેં એનાં મૂલ્ય બરાબર ચૂકવ્યાં છે ! મારા મનની ચંચળતાને પરિણામે મારા પ્યારા માઇકલના પ્રાણ ગયા. ત્યારથી હું અહીં અંધકારમાં ગરીબોને સહાય દેતી, બીમારીની સારવાર કરતી જીવું છું – મૃત્યુની, અને મૃત્યુ પછીના પિયુ-મિલાપની વાટ જોઉં છું. હવે તમે જાવ, ભાઈ ! અને તમારા દેશમાં જઈને જો માઇકલ-નાઈઝીની કથા કહો તો દયાથી ને સમજપૂર્વક કહેજો.”
ફરીને એ ઘાટો બુરખો ઢંકાઈ ગયો, અને એના હાથની આંગળીઓને ટેરવે ચુંબન ભરીને હું ચાલી નીકળ્યો.
