છોકરાઓ કહે: “સાહેબ, નકશો ગેાખવા.”
હું હબકી ગયો. “નકશો ગોખાય ! ભૂગોળશિક્ષણે ગજબ કર્યો !” જરા રમુજ જોવા મેં છોકરાઓને કહ્યું: “ભાવનગર બતાવો.”
છોકરો મુંબઈ ઈલાકાના નકશા ઉપર ચારે કોર નજર નાખી. મુંબઈ વાંચ્યું, અમદાવાદ વાંચ્યું, હૈદરાબાદ વાંચ્યું; વળી નીચે ઊતરી પુના વાંચ્યું; વળી આ તરફ આવી પોરબંદર વાંચ્યું, પાછળ ઊભેલા બેત્રણ છોકરાએાએ ભાવનગર શોધી રાખ્યું હતું. તેમની ભૂંગળીએ ભાવનગર બતાવવા અધીરી થઈ રહી હતી. આખરે એક જણે વગર પૂછ્યે ભાવનગર બતાવી દીધું.
મેં પૂછ્યું : “ભાવનગર કઈ દિશામાં ?”
છોકરાઓએ ઊંચે, નીચે, જમણી બાજુ, ડાબી બાજુ જોઈ કાંઈક મનમાં હિસાબ ગણી, કાંઈક કાયદો સંભારી કહ્યું : “સાહેબ, ઉત્તરમાં.”
બીજો છોકરો કહે: “ ઉત્તર દિશા તે ઊંચે આવી; આ બાજુ તો પૂર્વ કહેવાય.”
મારાથી હસી જવાયું. મેં કહ્યું : ઊંચે તે આકાશ છે; ત્યાં ક્યાં ઉત્તર છે !”
છોકરાઓ કહે: “ના સાહેબ, ઊંચે ઉત્તર અને નીચે દક્ષિણ.”
એક છોકરો કહે: “સાહેબ, ઉત્તર દક્ષિણ લાંબું અને પૂર્વ પશ્ચિમ પહોળું.”
એક છોકરો કહે : “સાહેબ, સૂરજ ઊગે એ તરફ ઉગમણું.”
મેં કહ્યું: “બતાવો, નક્શામાં સૂરજ ક્યાં છે ?”
બધા વિચારમાં પડ્યા. મેં પૂછયું: “શેત્રુંજી નદી બતાવો.”
છોકરાઓએ ભૂંગળીથી શેત્રુંજી નદી બતાવી.
