શરીરની કાળજી રાખે છે, કસરત અત્યંત ચીવટાઈથી કરે છે, અને શરીરને સુદૃઢ બનાવી બળમાં, સ્કૂર્તિમાં, આરોગ્યમાં પ્રગતિ સાધવાની નિત્ય સાવધાની રાખે છે. મહારાષ્ટ્રનો સંસર્ગ ગુજરાતની શારીરિક ઉન્નતિ સાધવામાં સહાયભૂત બનાવી શકાય એટલી શિષ્યવૃત્તિ અને આતુરતા ગુજરાતીઓએ કેળવવી જોઈએ. દુર્બળ દેહ–અતિસ્થૂલ દેહ એ ગુજરાતીની, ભણેલા ગુજરાતીની, સુખી ગુજરાતીનો ભારેમાં ભારે શરમ છે.
પ્રોફેસર માણેકરાવ તથા સરદાર મજમુદારના વ્યાયામપ્રયત્નો, છોટુભાઈ તથા અંબુભાઈ પુરાણીની વ્યાયામપ્રવૃત્તિઓ, હિંદ વિજય જીમખાનું, વિવિધ વ્યાયામ તથા ક્રીડામંડળ, સ્વામી કુવલયાનંદની શારીરિક શિક્ષણ સમિતિ અને શારીરિક ખીલવણી પોષતી સરકારી તથા બિનસરકારી સંસ્થાઓ ગુજરાતના વધતા જતા વ્યાયામ પ્રેમની સાક્ષી પૂરે છે.
વ્યાયામના ત્રણ પ્રકાર :—
વ્યાયામ પ્રકાર
- ૧ કસરત – વ્યક્તિગત દેહસામર્થ્ય, દેહસૌન્દર્ય અને સ્નાયુબદ્ધતા ઉપર ભાર મૂકનારી ક્રિયા;
- ૨ રમતગમત – સમગ્ર દેહને સ્કૂર્તિ તથા આનંદ મળે અને સામુદાયિક ઢબે ચપળતાપૂર્વક ખેલી શકાય એવી ક્રિયા.
- ૩ કવાયત – શિસ્ત – આજ્ઞાપાલનદ્વારા થતી સંઘની સમસ્ત એકાગ્ર એકલક્ષી ક્રિયા.
આ ત્રણે પ્રકારના સુભગ મિશ્રણમાં વ્યાયામની સફળતા રહેલી છે. પશ્ચિમની પદ્ધતિ ખર્ચાળ હોય તો આપણે આપણી સોંઘી રમતો વિકસાવવી જ જોઈએ. ક્રીકેટ, ફુટબૉલ તથા હૉકી જ્યાં અસંભવિત બને
