બહારના કોઈ શત્રુને છંછેડશો નહીં, પાટણનું જેમ ચાલી રહ્યું છે તેમ ચાલવા દેજો.”
રાજગઢમાંથી બહાર નીકળતાં બેઉ ભાઈઓએ વિચાર કર્યો: “જેતલબાને પગે લાગતા જઈએ.”
રાણીવાસમાં જતાં તેમણે પુરુષોની કતારોની કતારો જોઈ આશ્ચર્ય અનુભવ્યું. માથે બેડાં લઈને પાણી ભરતા પુરષો, વાસીદું કાઢવા.રોકાયેલા કુડીબંધ પુરુષો, રસોઈ કરવામાં જોઈએ તે કરતાં દસ-દસગણા પુરુષો, ધોણ્યો ધોવા જતા પાર વગરના પુરુષો – નિસ્તેજ ચહેરા, દરિદ્રી શરીરો, દગડી મનોવૃત્તિ, સામસામાં શોરબકોર, શિસ્તહીન, વ્યવસ્થાહીન ટોળાં ને ટોળાં ! તેમના ઉપર તમાચા ને ગડદાપાટુથી બેપાંચ રાજપૂતો કામ લઈ રહેલ છે.
"જેહુલ ડોડિયા!” તેજપાલે પૂછ્યું, “આ બધા કોણ, વંઠકો છેને? આટલી મોટી સંખ્યા?”
"હા જી, પહેલાં તો એ બધા ફોજમાં હતા, કેટલાક કોટવાળીમાં હતા, પણ ગઢમાં જરૂર પડતી ગઈ તેમ તેમ આંહીં લેવાતા ગયા.”
જેતલબાને વરધી અપાઈ, પોતે કંકાવટી-ચોખા તૈયાર કરાવીને ઊભાં રહ્યાં.
“બા,” વસ્તુપાલે રાણીનો ચાંદલો લેતાં પહેલાં કહ્યું, “અમે કારભારું લીધું છે, તે તમારી લાગણી પર ભરોસો રાખીને. પહેલાં તો તમને પૂછી લઈએ, કે બાપુએ અમને આંહીંની કુલ સત્તા સોંપી છે તેમાં તમારી પૂરેપૂરી સંમતિ છે ખરી ?”
"મારી સંમતિ તો એક જ શરતે દઉં.”
“કહો, બા.”
"કે વણથળી ભાંગવા તમારે ચડવું પડશે.”
“વામનસ્થલીની વાત કરો છો, પણ આ પાંચસો માણસોને ગોલા બનાવીને ગઢમાં પૂરી રાખેલ છે એનો તમે કોઈ વિચાર કર્યો? લશ્કર ક્યાં છે આપણે ઘેર?”
“ગોલાને ને લશ્કરને શું?”
“બા, અમારે રાજગઢ ભાંગીને લશ્કર કરવું છે. ગોલાને સુભટો બનાવવા છે. દસથી વધુ એકેય વંઠક નહીં રાખવા કબૂલ થાઓ છો? હાથે કામ કરી લેવું પડશે.”
"છ મહિને વંથળીનો કોટ તોડવા કબૂલ હો તો હું કબૂલ છું.”
"તે દિવસ તો આપને મોખરે કરવાં પડશે.”
"હું મોખરે જ હાલીશ.”
“તો છ મહિનાની મુદત ન નખાય; વામનસ્થલી તો કોણીનો ગોળ છે, બા !”
"છ મહિને કે છ વર્ષે, પણ છો કબૂલ? મારાથી રાણાનાં મહેણાં સહેવાતાં
