લાવણ્ય ત્યજીને ખેડૂત-પત્નીનું ખમીર ધારણ કરી ચૂકેલા ચહેરા પર ધૂપછાયાની રમત ખેલતો હતો.
'મદન ! મદન ! ઓ મારી મદનરાજ્ઞી!' છુપાયેલા પુરુષને કલેજે એક પળ પુરાણો ઉમળકો કંકુડાં પાથરી રહ્યો; પણ 'નહીં નહીં! હવે તો એ બોટ્યું ધાન !” એવા તિરસ્કારના વાયરાએ પલ પૂર્વેનાં સ્મૃતિ-કંકુડાં ઉડાડી મૂક્યાં.
તે ટાણે મોટી ડેલીમાં ઘોડાનો સંચળ થયો અને ઘરધણી દેવરાજ પટ્ટકિલ ઘોડી પરથી ઊતરી, ઘોડી બાંધી દઈ ઓશરી પર ચડ્યો. એ સીમમાંથી આવતો હતો.
"પૂરો કરી નાખું!” એવો એક વિચાર એ છુપાયેલા પુરુષના મગજમાં જોશભેર ઘૂમ્યો. પાછો રણની આંધીનો રતવંટોળો જેમ દૂર ચાલ્યો જાય તેમ, એ વિચારનો વંટોળ થંભી દૂર નીકળી ગયો. ‘તાલ જોઉં તો ખરો ! માણસોને જવા દઉં, નીકર નાહકનો ગોકીરો થશે.'
"હાલો છોને વાળુ કરવા?" રાંધણિયે રોટલાનો લૂઓ મસળતી એ બાઈનો મીઠો ટૌકો સંભળાયો.
"હા, હાલો; વીરુ ક્યાં છે?” કહેતે કહેતે દેવરાજ પટ્ટકિલ હાથ-મોં ધોઈને અંદર ગયો.
"રમતો હશે બા'ર.” બાઈએ બેપરવાઈના ડોળથી કહ્યું.
“તો એને આવવા દિયો, સાથે જ બેસશું.”
“એણે હજી સાંજે જ રોટલો ખાધો છે. ભૂખ નહીં હોય. પેલા ફળીમાં રમવા ગયો હશે. તમે તમારે બેસી જાઓ. ઊના ઊના રોટલા છે. ને આ બે છોકરાં નથી?”
"ના ના. એમ તો નહીં બેસાય. રોજની ટેવ પડી. વીરુ વગર મને કાંઈ વાળુ ભાવે નહીં”
એમ કહી દેવરાજ પટ્ટક્લેિ પાથરણા પર બેસીને માથા પરની પાઘડી ઉતારી બાજુમાં મૂકી. પાસે બે નાનાં બાળકો બેઠાં હતાં.
એના માથાના મધ્યભાગ પર મોટે કૂંડાળે બાઝેલી ચોટલીના ચોખ્ખા કાળા વાળ ખભા ઉપર પથરાઈ રહ્યા. તે જોતો જોતો કોઠી પાછળ ઊભેલો પુરુષ વધુ ને વધુ વિલંબ કરવા લાગ્યો. ‘વીરુ' એ નામ એનામાં કોમળતા મૂકી રહ્યું. 'વીરુ' નામથી ઓળખાતા એ ઘરના રમવા ગયેલા બાળકને એક વાર જોઈ લેવો હતો. એને તો અંદેશો હતો કે બાળકની બૂરી વલે હશે; બાળક મૂઆને વાંકે જીવતો હશે; બાળક નવાં જન્મેલાં લાડીલાં છૈયાંની વચ્ચે ગુલામીની સ્થિતિ ભોગવતો હશે.
લાંબા ચોટલાવાળા ચાળીસેક વર્ષના એ ખેડુને પારકો પુત્ર વીરુ શું આટલો
