“બસ !” ગુલાબસિહે ધીમેથી, પણ વિલક્ષણ તથા ખેદકારક મૃદુતાયુકત સ્મિત સહિત કહ્યું “આવા પ્રશ્ન મને પૂછવાનો તને અધિકાર છે ? અહીંયાં મારા વિચાર માટે કે ધર્મ માટે જ મને કોઈ મારી નાખે એમ છે, બુદ્ધ અને શંકરાચાર્યના વખત તો ગયા. રાજાઓ આખાં ગામ ધર્મ માટે ઉજ્જડ કરતા તે દિવસ વીત્યા. એમ છે ત્યારે, હું તને જવાબ ન દઉં તો માફ કરજે,”
લાલો સહજ નાખુશ થયો, ને ઉઠ્યો. રમા ઉપર પોતાની દૃઢ આસક્તિ છતાં અને આવો ભયંકર પ્રતિપક્ષી છતાં, તેજ પ્રતિપક્ષીની તરફ કોઈ અનિવાર્ય આકર્ષણથી લાલો ખેંચાવા લાગ્યો — ગુલાબસિંહ તરફ પોતાનો હાથ લાંબો કરી બોલવા લાગ્યો કે “ખેર ! આપણે પ્રતિપક્ષીજ ઠરીશું તો તે વાતનો હીસાબ આપણી તરવાર પતવશે, પણ તે પેહેલાં તો આવો આપણે મિત્ર તરીકે જુદા પડીએ.”
“મિત્ર !— તું શું માગે છે તેની તને ખબર નથી.”
“વળી માથાફોડ !”
“માથાફોડ !” ગુલાબસિંહે જરા જુસ્સાથી જવાબ દીધો “હા ! તું એ માથાફોડનો નીવેડો કરી શકશે ? તેમ ન થાય ત્યાં સુધી તો હું મારો હાથ તારા હાથ સાથે મેળવી તને મિત્ર કહેનાર નથી.”
“માણસને નથી મળી શકતું તેવું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થતું હોય તો હું સર્વ રીતે તૈયાર છું,” એમ બોલતાં લાલાના મોં ઉપર અતિગાઢ અને વિલક્ષણ ઔત્સુક્ય છવાઈ રહ્યું.
ગુલાબસિંહ એના તરફ ગંભીરતાથી જોઇ રહ્યો, મનમાંજ બોલવા લાગ્યો. “પોતાના બાપદાદાના ગુણ પેઢીએ ઉતરતા આવેજ ! એ પણ–હજી–" એમ કહી વાત તોડી નાખી, ને વળી બોલ્યો “જા લાલા ! આપણે વળી મળીશું, પણ નિશ્ચય કરવાની જરૂર પડ્યા સિવાય હું તારો છેવટનો નિર્ણય પૂછીશ નહિ,”
