અંદર પડેલું તત્ત્વ
સામું ગામ આવતાં આવતાં દમ નીકળી જાય એવા કાઠિયાવાડના ગાઉઓથી ઊલટા આ ચરોતર-મહીકાંઠાના ગુજરાતી ગાઉઓ છે. દોઢ-દોઢ માઈલનો ગાઉ અને નજીક નજીક વનરાઈની ઓથે ઊભેલાં ગામડાં. ઠેકાણે ઠેકાણે 'કૂક ! કૂક ! કૂક !' અવાજ કરતાં એન્જિનો ચાલે, પાણીના પંપો દિવસરાત કૂવાઓને ઉલેચ્યા કરે : અધ-અધ વીઘેય ખેડુ નિહાલ થાય. કોંઠી, રાયણ અને સીતાફળી જેવાં ઝાડે તો જેનાં ખેતરોની વાડ બંધાય, એવી એ ચારુતરા વસુંધરા : અને પછી એને સાંપડે ધોધમાર 'ક્રૂડ ઑઇલ'નું સાધન : શા માટે સોનું ન પાકે ? એમ તો સૌરાષ્ટ્રમાંયે પાકે. પણ ઉદ્યમી ખેડૂતોને 'ક્રૂડ' કોણ આપે ? વધુ અનાજ વાવો, મારા બાપો ! નહીં વાવો તો બરાડા ફાડશું — પણ વાવો ! બળદો નામનાં બે હાડપિંજરોને પાછલા પગે પૈયામાં ઢસરડતા ઢસરડતા વધુ અનાજ વાવો !
૧
‘કોણ ચોર ! કોણ શાહુકાર !’ની લીલાભૂમિ’
રાસ છોડ્યું. અમિયાદ વટાવ્યું. જેની સાથે એક સબળ સ્મરણ જોડાયું છે તે કણભા આવ્યું. ભાગોળ પાસેના એ ખેતર તરફ આંગળી ચીંધાડીને મહારાજે કહ્યું કે, "આ એ ખેતર, કે જ્યાંથી અધરાતના અંધારામાં ગોકળ પાટણવાડિયાએ મને પોતે ચોરેલા ઘીના ડબા કાઢી આપેલા." આ કિસ્સો આગલાં પાનાંમાં 'કોણ ચોર ! કોણ શાહુકાર !' એ વાતમાં આપેલ છે. પાટણવાડિયાએ ચોરીઓ ન કરવી અને જેનું ચોરાય તેણે પોલીસમાં ફરિયાદ ન કરવી, ચોરી અને ચોર મહારાજે
