“છત – છત - છત – જૂઠું !” બીજાઓ પ્રત્યે નેતર ચીંધી : “મેં કેટલી વાર ગોખાવ્યું તોપણ ભૂલી ગયા ? કહો જોઉં, કોન… ?”
“કોન્શિયન્સ !” સામટો ઘોષ ઊઠ્યો.
“હા, હી વિલ બી ટ્રબલ્ડ બાઇ હિઝ ઓન કોન્શિયન્સ (એને એનો પોતાનો અંતરાત્મા જ ડંખ્યા કરશે), એને સુખ હોય જ નહિ.”
ત્યાં તો “મીં…યાં…ઉ !’ બિલ્લીસૂર બોલ્યા. આ વખતે એ સૂરથી ચમક્યા વગર માસ્તર સાહેબ ક્લાસમાં ઊતર્યા; ચાલ્યા. સહુને સમજાવવા લાગ્યા : “સદ્ગુણી મનુષ્યને હંમેશાં જગત લાભ આપે છે. સમજ્યા ? સમજ્યા ? શું સમજ્યા ?”
- અને ફરીવાર જ્યારે ‘મીંયાંઉ’ સ્વર નીકળ્યો ત્યારે માસ્તર સાહેબ છેલ્લી બેન્ચ સુધી પહોંચી ગયા હતા.
તુરત એમણે જોયું કે એ સૌમ્ય દેખાતા છોકરાનો એક હાથ દફતરની પેટીની અંદર હતો. હાથ એ સેરવી લે તે પહેલાં તો માસ્તર સાહેબે દફતર ખોલ્યું. અંદરથી દબાવવાનું રમકડું નીકળ્યું. ‘મીંયાઉં’ સ્વર એ રમકડું કરતું હતું.
“અહં, આંહીં આવો, મિસ્તર મીંયાઉં !” માસ્તર સાહેબે એ છોકરાને ખુરસી પાસે લીધો. એનું રજિસ્ટર તપાસ્યું. “તમે પૈસાદારના છોકરા છો, ખરું ? દુર્ગુણીને દંડ નથી મળતો એમ માનો છો, ખરું ? શ્રીમંતને ‘કોન્શિયન્સ’ (અંતરાત્મા)ની નહિ પણ ‘કૉન્સ્ટિપેશન’ (બદહજમી)ની મુશ્કેલી હોય છે, ખરું ? તમને હું આજના આખા દા’ડાની ચોકડી ચોકડી ચોકડી જ આપું છું. જાઓ !”
પોતાનું જ કથન સાચું છે, ને એનો પરચો તત્કાલ જ માસ્તર સાહેબને મળવાનો છે, એવી મૂક શ્રદ્ધાથી મોં મલકાવતો એ છોકરો પાછો છેલ્લી બેન્ચ પર બેસી ગયો; અને માસ્તર સાહેબે દીવાલ પરની ત્રીજી તખ્તી તરફ નેતર નોંધી, મોટે અવાજે વાંચ્યું :
એટલે કે દાખલા તરીકે હું શિક્ષક છું, તો મારો ધર્મ ગરીબી વેઠીને
