દોડી, નેતરની ટોપલી ભરી ફૂલો આણ્યાં અને મોટર ઉપર ઢોળ્યાં.
વિદાય લેતી મોટરમાં ડૉ. નૌતમ તો સડક બની બેઠો રહ્યો. આ બર્મી બાઈના પ્રત્યેક શબ્દમાંથી એને કોઈક નિગૂઢ માતૃત્વના કુમાશભર્યા સાદ સંભળાતા હતા. પોતે દસેક વર્ષનો હતો ત્યારે દેશના ઘરમાં પિતા આવું કંઈક ગાતા હતા તે એને યાદ આવ્યું -
બાબુજી ! લાબા લાબા !
ચમા તયાઉઠે મનેં નાઇબુ
ખીમ્યા બાબુજી લાબા લાબા !
[હે બાબુજી ! તું આવ આવ ! હું એકલી રહી શકતી નથી.]
પણ એ ગીતના અર્થો પિતાએ કદી કરી બતાવ્યા નહોતા.
"આ ઢો-સ્વે આંહી એક સોનાચાંદીની દુકાન ચલાવતી હતી. આજે તો બાપડી ખલાસ થઈ ગઈ છે. એના ભાઈનું નામ સયાસાન થારાવાડીવાળો." રતુભાઈએ કહ્યું.
"એ કોણ?"
"એણે 1929-30માં થારવાડી ડિસ્ટ્રીક્ટમાં સરકાર સામે બુલંદ બળવો જગાવ્યો હતો. સરકારી તંત્રને ખોરવી નાખ્યું હતું. એના બળવાને તોડવા તો મોટી મિલિટરી પણ અશક્ત બની હતી."
"આજે ક્યાં છે?"
"આજે તો કહે છે કે ચીનની સરહદ પર ગોળીએ આવીને ખલાસ થયો છે."
"આ બાઈ શું કરે છે?"
"એને રંગૂનવાળા આપણા શાંતિદાસ શેઠે ફોલી ખાધી. એનાં સોનાચાંદી કુલઝપટ સાફ થઈ ગયાં. હવે તો માર્કિટમાં એક નાનકડી દુકાન રાખી છે. તે ઉપરાંત પોતાની જમીનનો વહીવટ કરે છે. તમારા પિતા આંહી કઈ સાલમાં હતા?"
"૧૯૦૮-૧૦માં."
"બસ ત્યારે, તે દિવસે એની માતાનો ધંધો ધીકતો હશે. સંભવ
