ક્ષેત્રમાં જોઈશું તો ઉનાળા-શિયાળાના ઉલ્લેખ ભાગ્યે જ હાથ આવશે. પરંતુ ચાતુર્માસ તો ઠેકાણે ઠેકાણે
ડુંગરડા હરિયા હુવા, ચાવો લગ્યો ચકોર
તે રત ત્રણ જણ સંચરે, ચાકર, માગણને ચોર
❊❊❊
કોટે મોર કણુકીઆ, વાદળ ચમકી વીજ,
રુદાને રાણો સંભર્યો,આઈ અષાઢી બીજ.
એમ રાણા-કુંવરની કથામાં [ રસધારઃ ધારા ૫ ] જડશે. પછી
ઉત્તર શેડયું કઢ્ઢિયું, ડુંગર ડમ્મરિયા,
હૈડાં તલફે મચ્છ જીં, સજણ સંભરિયાં.
એ રીતે હોથલ-ઓઢાની કથામાં [ રસધારઃ ૪ ] સ્વજન-સ્મરણ જગાવે છેઃ એ જ પ્રમાણે
વરસ વળ્યાં વાદળ વળ્યાં, ધરતી લીલાણી
એક વીજાણંદને કારણે, શેણી સુકાણી.
એ શેણી–વીજાણંદની કથામાં પણ [ રસધારઃ ધારા ૫ ] ફરી મિલનની વાટ જોવાનો સમય વર્ષારંભે જ પસંદ થયો છે. એવા એવા નિર્મલ અને ઉન્નત પ્રસંગોની સાથે વળી કોઈ કોઈ વાર
વિજલી તું નિરલજ થઈ, મેવલા તું ય ન લાજ,
મારો ઠાકર ઘર નહિ, મધરો મધરો ગાજ !
આવાં પ્રાસંગિક શૃંગાર–સંબોધનો પણ વર્ષોની જ અસર વ્યકત કરે છે. ‘મહિના’નાં સ્ત્રીગીતોમાં પણ સહુથી વધુ જોરદાર પંક્તિઓ ચાતુર્માસની જ હોય છે :