શકું૦—(ભવાં ચડાવી ) કેમ?
પ્રિયં૦— તારે દેવું છે બે ઝાડને પાણી પાવાનું મને માટે ? (__)વ, ને તેથી છૂટી થઈને જજે. (એમ બળાત્કારે તેને અટકાવે છે.)
રાજા— ભદ્રે ! વૃક્ષને સિંચન કરી કરી એ થાકી ગઈ છે એમ હું ધારું છું.
સ્કંધ શિથિલ ને હથેલી રાતી એવા ભુજ દેખાયે,
ઘડા ઊંચકે અધિક શ્વાસથી છાતી બહુ કંપાયે;
મુખ મચેલે ધામે ચોંટ્યાં કર્ણફૂલ તો ગાલે,
અંબોડો છુટીગયે કેશને એક કરે તે ઝાલે. ૨૨
તો હું જ એને ઋણથી મુક્ત કરૂ છું. (અંગુઠી કાડેછે !) (બેઉ સખી અંગુઠીના નામાક્ષર વાંચી પરસ્પર સામું જોય છે.)
રાજા— બીજી કોઈ કલ્પના કરવી માંડીવાળજો, હું રાજપુરૂષ છું એમ જાણો.
પ્રિયં૦— પણ અંગુઠીને અાંગળીનો વિયોગ થાય એ ઠીક નહિ, અાર્યના વચનથીજ એ ઋણ મુક્ત થઈ. સખી શકુંતલા ! આ દયાળુ આર્ય અથવા મહારાજે તને ઋણમુક્ત કીધી તો હવે જા.
શકું૦—(સ્વગત) જાઉં, પણ મારું મન મારે સ્વાધીન હોય તોકે? (પ્રગટ) તું મને કોણ કહેનારી જા કે રહે.
રાજા—(સ્વગત) ખરે શું જેમ મારૂં મન એની ભણી છે તેમ એનું પણ મારી ભણી છે ? અથવા મારી ઇચ્છાને અાશ્રય મળ્યો.
મેળે ન વાણિ જદવી મુજ વાણિ સંગે,
દે છેજ કા ન મુજ ભાષણને ઉમંગે;
ઊભી રહે નવ ઠરી મુજ દૃષ્ટિ સામી,
એની સુદૃષ્ટિ કહિં અન્ય જવા ન પામી. ૨૩
(પડદામાં) હોહો તપસ્વિયો ! પાસે રહેજો તપોવનના પ્રાણીની રક્ષાને અર્થે. ઢુંકડે છે મૃગયાવિહારી રાજા દુષ્યંત.
ધૂળ ધૂળ જ્યાં તહાં, અશ્વખરીથી ઉડતી,
ડાળે સૂકે ભિનાં વલ્કલો તે૫ર ૫ડતી,
ઝાંખી રાતી તેહ ઝાડ આશ્રમના ઊપર,
ઝુંડ ઝુંડમાં તીડ તેમ ધસિ બેસે ભરભર,
દેખી રથને અહીં અતીશે ભડક્યો હાથી,
તોડી પાડે ઝાડ સૂંઢના ભારી ઘાથી,
