(રાજમંદિર.)
(રાજા બેઠો છે ને તેની પાસે વિદુષક છે.)
વિદૂ૦— (કાન દેઈ) હો હો વયસ્ય ! સંગીતશાળાની માંહેલીભણી લક્ષ્ય ધરો, કોમળ શુદ્ધ ગીતમાં સુસ્વરમેળ સંભળાય છે, હું ધારૂંછું કે આપણી હંસપદિકા રાગનો અભ્યાસ કરતી હશે.
રાજા— છાનો, મને સાંભળવા દે
(અંતરિક્ષમાં)
કેમરે ભ્રમર એને વીસર્યો,
નવાં મધનો તું લેાભી હોઈ – ટેક.
આંબમોરને કરી રસે ચુંબન,
આવ્યો કે કમળની માંહિ.- કેમરે૦ ૮૨
કેવું પ્રેમે ઉભરાતું ગીત !
વિદૂ૦— કેમ એ ગીતનો અક્ષરાર્થ સમજાયો ?
રાજા— (કંઈક હસીને) એક વાર તેની સાથે પ્રીતિ કરેલી પણ પછી રાણી વસુમતીના સંબંધથી હું તેના વાંકમાં આવ્યો છું; સખા! તું હંસપદિકાને કહે કે તેં મને ઠીક વગેાવ્યો.
વિદૂ— જેમ આજ્ઞા. (ઉઠીને) પણ ઓ વયસ્ય ! તે મને રાખી બીજાને હાથે મારા કેશ પકડાવી માર મરાવશે તો વેરાગીનો અપ્સરા પાસેથી તેમ મારો પણ છુટકારો થનારો નથી.
રાજા— નાગરી રીતે તેને સમજાવજેની.
વિદૂ૦—ચાલ ભાઈ, કાંઈ ચાલવાનું છે?
રાજા–(સ્વગત) એમ કેમ હશે કે ગીતનો અર્થ જાણી ઈષ્ટજનના વિરહવિના હું ઉદાસ થઈ ગયો ! અથવા,
રમ્ય વસ્તુઓ જોઈને વળી મધુર શબ્દ સુણી તેહ,
સુખમાં પ્રાણી હોએ રમતો ઉદાસ ઝટ થઈ રેહ;
પૂર્વજન્મની મૈત્રિ ઠસેલી અંતરમાં સ્થિર ભાવે,
સ્પષ્ટ જણાએ નહિ તોએ પણ ચિતમાં સાંભરિ આવે. ૮૩
કંચુકી— (સ્વગત) શી આ અવસ્થાને પામ્યો છું કે રૂઢિપ્રમાણે મેં રાજાના રણવાસમાં નેતરની લાકડી લીધી તે કાળે કરીને હવે
