“ કાળ સર્વકળાથી સ્વીકારતો નથી. પણ સનાતન ધર્મનું લક્ષણ મનુએ
જ કહેલું છે કે–
- “विद्वद्भिः सेवितः सद्भिर्नित्यमद्देषरागिभिः ।
- "हृदयेनाभ्यनुज्ञातो यो धर्मस्तं निबोधत ॥
“આમાં દેશકાળની તો શું પણ વેદવિધિની પણ મર્યાદા રાખી નથી. વિદ્વાન અને રાગદ્વેષહીન સાધુજન જે ધર્મને કેવળ બોધ જ કરે છે એટલું નહી પણ જે ધર્મનું નિત્ય જાતે સેવન કરે છે તે જ ધર્મ શ્રેષ્ઠ કહ્યો. એ એવા સાધુજન તો મ્લેચ્છ કે શુદ્રાદિમાં પણ હોય છે અને તેવા સાધુજન જેનું નિત્ય સેવન કરે તે ધર્મ – એ ધર્મને કોઈ શાસ્ત્રની અનુજ્ઞા પણ જોઈતી નથી. ધર્મવિચારક જો જાતે ઉક્તપ્રકારનો સાધુજન હોય તો આવા આચારને પોતાના હૃદયની અનુજ્ઞા છે કે નહી એટલું જ પુછવાનું તેને ર્હે છે, અને તે અનુજ્ઞા મળે તે પછી કશાની અપેક્ષા નથી. ચતુર્થાશ્રમીને માટે મનુએ જે વિધિ અને શાસ્ત્ર દર્શાવ્યાં છે તે જ આવા સાધુજને સેવવાનાં છે તે એ કે –
- [૧]"दृष्टिपूतं न्यसेत्पादं वस्त्रपूतं जलं पिवेत् ।
- "सत्यपूतां वदेद्वाचं मनः पूतं समाचरेत् ॥
- [૧]"दृष्टिपूतं न्यसेत्पादं वस्त्रपूतं जलं पिवेत् ।
“સાધુજનોનાં મન-હૃદય સ્વયં પવિત્ર હોય છે અને તેમાં થઈને જે વિચાર અને ક્રિયાઓ નીકળે તેમની મલિનતા એમનાં મનના સ્પર્શથી જ સજાઈ પ્રથમથી મળ પેઠે નીકળી ગયલી હોય છે. પાણી, ભસ્મ, અગ્નિ આદિથી જેમ વાસણને પવિત્ર કરીએ તેમ એમના મન વડે જ વિચાર અને આચાર પવિત્ર થાય છે. આવી રીતે મનઃપૂત આચરણને જ સાધુજનો હૃદયથી અનુમત કરે છે. પ્રથમ ઉક્ત પ્રકારના સાધુજનો જે આચરણનું નિત્ય સેવન કરતા હોય અને જેને કોઈ સાધુએ પોતે મનઃપૂત કરેલું હોય એવું આચરણ તે જ ધર્મ છે અને તે વિનાના ધર્મો શાસ્ત્રોમાં લખ્યા હોય તો પણ તે માત્ર સૂચનારૂપ ગણવાના છે; કારણ સાધુજનને આજ્ઞા કરવાનો અધિકાર તેના મન વિના બીજા કોઈને નથી."
“સાધુજનો વિહારમઠમાં હોય છે તો પણ ત્યાગી છે, ત્યાગી હોય તોપણ તેને શિર પંચમહાયજ્ઞના ધર્મ છે. ત્રસરેણુક જીવનથી વિહારમઠમાં
- ↑ ૧દૃષ્ટિથી શુદ્ધિ કરી પગ મુકવો, વસ્ત્રથી શુદ્ધ કરી જળ પીવું, સત્યથી શુદ્ધ કરી વાણી ઉચ્ચારવી, અને મનથી શુદ્ધ કરી આચરણ આચરવું.– મનુ.
