કુમુદ૦– આ દોરીયો કોણ ખેંચે છે?
સર૦- એક પાસ પૃથ્વીનો પૂર્વ ભાગ છે ને બીજી પાસ પશ્ચિમ ભાગ છે તે બેનાં પ્રાણીયો જુદાં જુદાં છે તેમાંથી કોઈ ખેંચે છે ને કોઈ નથી ખેંચતાં.
કુમુદ૦– આ પેલી પાસ કીયો પ્રદેશ છે?
સર૦– એ ભૂમધ્ય સમુદ્ર પાસેના ગિરિરાજ છે તે અંહીથી પાળે જેવા લાગે છે. તેના પશ્ચિમ તટ ઉપર અર્જુનનો વાયુરથ આજ ચાલે છે. એના પૂર્વ તટ ભણી એ રથની પુઠ છે.
કુમુદ૦- પૂર્વ તટે કોણ વસે છે ને પશ્ચિમમાં કોણ વસે છે ?
સર૦– આ રથ પ્રથમ એ પાળોના પૂર્વ ભાગમાં ને દક્ષિણ ભાગમાં ચાલતો હતો. હાલ તમે જુવો છો કે એ પશ્ચિમ તટથી પણ પશ્ચિમમાં જતાં છેક પશ્ચિમે દ્વીપ છે ત્યાં કપિલોક વસે છે ને આ રથનાં સુવર્ણસૂત્ર એ કપિલોક અતિબળથી ખેંચે છે. એની નીચે જે પક્ષિરાજ બીજું સૂત્ર ખેંચે છે તે દિવસે ગરુડ થાય છે ને રાત્રે ચકોર થાય છે - આપણને તે આજ ઉભય રૂપે દેખાય છે તે આ ચિન્તામણિની શક્તિથી. ત્રીજી પાસથી ઉપરનું સૂત્ર પેલો ગજરાજ ખેંચી રહેલ છે ને તેની દક્ષિણે ટૌકા કરતો રસિક મયૂર એક સૂત્ર ખેંચે છે.
આ વાક્ય નીકળી રહ્યું તેની સાથે સામન્તનો પોપટ ઉડવા ને ગાવા લાગ્યો.
“ હા ! હા !
- "केकामिर्नीलकण्ठस्तिरयति वचनं ताण्डवादुच्छिखण्डः ।
- "कान्तामन्तः प्रमोदादभिसरति मदभ्रान्तरश्चकोरः ॥
- "गोलाङगूलः कपोलं छुरंयति रजसा कौसुमेन प्रिवायाः ।
- "क्ं याचे यत्र तत्राप्यनवसरग्रस्त एवार्थिभावः॥[૧]
કુમુદ૦- આ વૃદ્ધ શુક શું ક્હેછે ને કોની વાતો કરે છે અને એને શું જોઈએ છીયે?
સર૦- આપણા દેશની દેશવત્સલ રાજસી વાસનાઓનું સૂક્ષ્મ જીવન તે આ સિદ્ધનગરનો પુરાણ પોપટ છે. આપણા દેશનો ઉદ્ધાર કેમ થાય તે વિષયનું એ રાત્રિદિવસ રટણ કર્યાં કરે છે. એ વાસનાની તૃપ્તિને માટે એ અર્થી છે ને એ તૃપ્તિને માટે જ યોગ્ય સ્થાને યાચના કરે છે."
- ↑ ૧. માલતીમાધવ.
