આ પાનું પ્રમાણિત થઈ ગયું છે.
૧૧
રાસ ગામે સરદારની ધરપકડ
કૂચ શરૂ ક૨શે તે જ દિવસે એ ગીતાજી બહાર પડશે. અને બાપુએ તમારે માટે પહેલી જ નકલ રાખી મૂકી છે. તે મોકલું ને ?’
- “ ‘મેં સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ તરફ જોયું એટલે તેમણે કહ્યું : ‘ભલે, ધાર્મિક સાહિત્યની સામે અમને વાંધો નથી.’
- “ ‘પછી તેમને થયેલી સજાને વિષે અમદાવાદના વકીલો ઠીક કાયદો ફેંદી રહ્યા છે એમ મેં તેમને કહ્યું. એટલે કહે : ‘ખાલી કાયદો શા સારુ ફેંદે છે?’ મેં કહ્યું : ‘એ તે હાઈકૉર્ટમાં જવા માગે છે.’ એટલે કહે: ‘મને અહીં મજા છે, અને મારે સજા પૂરી કર્યા વિના નીકળવું નથી; બાકી મૅજિસ્ટ્રેટ મૂરખ હતો. એને કાયદાનું કશું ભાન નહોતું. કોઈને એણે કોર્ટમાં ન આવવા દીધા. કાયદાની કલમો શોધતાં એને દોઢ પહોર થયો અને મને સજા કરવાનો આઠ લીટીનો ફેંસલો લખતાં એને દોઢ કલાક ગયો.’
- “પછી મેં એમને જોઈતી ચીજોની યાદી કરવા માંડી. એટલે સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ કહે: ‘અસ્ત્રાની રજા નથી. તમને હજામત કરાવવાની સગવડ આપવામાં આવશે.’ ‘એ તો હું જાણું છું અહીંં કેવી હજામત થાય છે તે.’ કહીને સરદાર હસ્યા.
- “એટલે જેલર, જેમને સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ કરતાં નિયમોનું કંઈક વધારે જ્ઞાન લાગતું હતું તેમણે કહ્યું: ‘સાહેબ, આ કેદીને તો અસ્ત્રો આપી શકાય.’
- “સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ કહે : ‘તો ભલે. પણ જ્યારે તમને જોઈએ ત્યારે આપીશું. એ રહેશે અમારી પાસે.’
- “એટલે સરદાર કહે : ‘મને એક અસ્ત્રો આપી મૂકતા હો તો કેવું સારું ! બીજા કેદીઓની હજામત કરું અને ચાર પૈસા પેદા કરૂં.’
- “આ વેળા તો ચિત્રવત્ બેસી રહેલા સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ અને જેલર પણ ખડખડાટ હસ્યા. પણ તુરત જ પાછું તેમને નિયમોનું ભાન થયું. ઘડીક વાર માણસ બનેલા તે પાછા યંત્ર બન્યા, અને બોલ્યા : ‘એમણે સાબુની માગણી કરી છે. પણ સુગંધી સાબુ ન મોકલશો. સુગંધી સાબુની રજા નથી.’
- “અમે નીકળતા હતા ત્યાં સરદાર બોલ્યા : ‘ત્રણ મહિના તો હું મજા કરીશ. નીકળીશ ત્યારે એવું તપી ગયેલું હશે કે હું ટાંકણે જ નીકળવાનો. બહુ સારું થયું.’
- “આખરે જાણે ખાસ કાંઈ વાત કહેવાના હોય તેમ કહે: ‘મારા આનંદના તો પાર નથી. પણ એક વાતનું દુઃખ છે.’
- “એ વાક્ય અંગ્રેજીમાં બોલ્યા. જેલર અને સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ ચોંક્યા. સાંભળવાને અધીરા થયા. પણ સરદાર કહે : ‘એ કહેવાય એવું નથી.’ એમ કહીને ઊલટું અમારું કુતૂહલ એમણે વધારી મૂક્યું.
- “ઘડીક વાર પછી બોલ્યા: ‘દુઃખની વાત એ છે કે અહીં બધા જ હિંદી અધિકારીઓ છે. સિપાઈઓ અને વૉર્ડરોથી માંડીને સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ સુધી સૌ હિંદીઓ જ પડ્યા છે. ગોરા હોત તો બતાવત. તેમની સાથે લડત. પણ આ આપણા લોકો સાથે શી રીતે લડાય ? આપણા લોકોને તંત્રના ગુલામ કેવા બનાવી મૂક્યા છે તેનો આ નમૂનો છે.’
