આ પાનું પ્રમાણિત થઈ ગયું છે.
૧૭૭
’૩૪ ની મુંબઈની કૉંગ્રેસ અને ત્યાર પછી
- તેઓ નિષ્ફળ નીવડે છે. આ સિવાય બીજો કોઈ કાર્યક્રમ મારી પાસે છે નહીં. અસ્પૃશ્યતાનિવારણ, હિંદુ-મુસલમાન એકતા, સંપૂંણ દારૂનિષેધ, રેંટિયો અને ખાદી, સો ટકા સ્વદેશી, ગ્રામઉદ્યોગોનો પુનરુદ્ધાર અને સાત લાખ ગામડાંનું સંગઠન, એટલી વસ્તુઓમાંથી જેમને દેશ પ્રત્યે પ્રેમ છે તેમને પૂરો સંતોષ મળી રહે તે જોઈએ. હું તો દેશના કોઈ ગામડામાં, મારું ચાલે તો સરહદના કોઈ ગામડામાં, દટાઈ જવાનું પસંદ કરું.
- “છેવટમાં, આપણામાં વધતા જતા સડાનો હું ઉલ્લેખ કરીશ. તે વિશે મેં ઘણું કહ્યું છે એટલે અહીં મારે વિશેષ કહેવાનું નથી. આટલું કહું છું છતાં મારી નજરમાં કૉંગ્રેસ દેશમાં વધારેમાં વધારે શક્તિશાળી અને વધારેમાં વધારે પ્રતિનિધિત્વ ધરાવતી સંસ્થા છે. તેની પાછળ ઊંચા પ્રકારની અવિરત સેવા અને આપભોગનો ઇતિહાસ રહેલો છે. શરૂ થઈ ત્યારથી તે આજ સુધીમાં બીજી કેાઈ પણ સંસ્થા કરતાં વધારે તડકીછાંયડી તેણે જોયેલી છે. તેણે જે બલિદાનની પ્રેરણા આપી છે તેને માટે કોઈ પણ દેશ ગર્વ લઈ શકે. આજે પણ એ સંસ્થામાં બીજી કોઈ પણ સંસ્થા કરતાં નિષ્કલંક ચારિત્ર્ય અને અડગ નિષ્ઠાવાળાં વધારેમાં વધારે સ્ત્રીપુરુષો છે. એટલે આ સંસ્થા મારે છોડવી પડે જ તો તીવ્ર વેદના વિના હું તે છોડી શકીશ નહીં. હું ત્યારે જ છોડીશ કે જ્યારે મને ખાતરી થશે કે સંસ્થાની એટલે કે દેશની સેવા અંદર રહેવા કરતાં બહાર રહેવાથી હું વધારે કરી શકીશ.
- “ઉપર મેં જે મુદ્દા જણાવ્યા તે વિશે કૉંગ્રેસીઓની લાગણી કેવી છે તે ચકાસી જોવા કૉંગ્રેસના બંધારણમાં હું કેટલાક સુધારા સૂચવવા ઇચ્છું છું. એક તો ‘લેજીટીમેટ ઍન્ડ પીસકુલ’ (વાજબી અને શાંતિમય) એ શબ્દને બદલે હું ટ્રુથફુલ ઍન્ડ નોન-વાયોલેન્ટ’ (સત્યમય અને અહિંસક) એ શબ્દો મૂકવા ઇચ્છું છું. જો કૉંગ્રેસીઓ આપણા ધ્યેયની પ્રાપ્તિને માટે સત્ય અને અહિંસા આવશ્યક માનતા હોય તો પેલાં ગોળગોળ અર્થવાળાં વિશેષણો કરતાં આ વિશેષણો સ્વીકારવામાં તેમને બિલકુલ અડચણ ન હોવી જોઈએ. બીજો સુધારો હું એ સૂચવવા ઇચ્છું છું કે સભ્ય થવાની ફી ચાર આના રાખવાને બદલે કૉંગ્રેસનો દરેક સભ્ય દર મહિને પોતાને હાથે કાંતેલું એાછામાં ઓછું પંદર આંકનું, વળદાર અને સમાન એવું બે હજાર તાર (ચાર ફૂટનો) સૂતર આપે. આમાં મારો ઉદ્દેશ મતાધિકાર માટે દ્રવ્યને બદલે શ્રમને દાખલ કરી, શ્રમનું ગૌરવ વધારવાનો છે. ત્રીજો સુધારો હું એ સૂચવું છું કે કોઈ પણ કૉંગ્રેસની ચુંટણીમાં તે જ સભ્યને મત આપવાનો અધિકાર રહે જેનું નામ કૉંગ્રેસ પત્રક ઉપર ચુંટણીના છ મહિના પહેલાં ચડી ચૂક્યું હોય, અને જે ત્યારથી જ સતત ખાદી પહેરતો થઈ ગયો હોય. અનુભવે મને જણાયું છે કે પ્રતિનિધિઓની છ હજારની સંખ્યા કાબૂમાં ન રાખી શકાય એટલી મોટી થઈ પડે છે. તેથી ચોથો સુધારો હું એ સૂચવું છું કે કૉંગ્રેસના પ્રતિનિધિઓની સંખ્યા એક હજાર કરતાં વધારે હોવી જોઈએ નહીં. તેની સાથે એ પણ શરત હોવી જોઈએ કે દર એક હજાર મતદારે એક પ્રતિનિધિ ચૂંટવામાં આવે. કૉંગ્રેસનું પ્રજાકીયપણું તેના વાર્ષિક અધિવેશનમાં કેટલા પ્રતિનિધિઓ અને પ્રેક્ષકો એકઠા થાય છે તે ઉપરથી
