“તેઓ ચોરીનો માલ પાછો નહીં આપે ?”
“નહીં જ આપે.”
“એને ફજેતો કરવાનો ડર દેખાડશું તોપણ નહીં આપે ?”
“તોપણ નહીં.”
“જેલમાં મોકલશું તોપણ નહીં ?”
ધર્મપાલે જવાબ ન દીધો. શામળે થોડી રાહ જોયા પછી કહ્યું : “જુઓ સાહેબ, હું એની કનેથી આ ચોરીનાં નાણાં કઢાવ્યે જ રહીશ. મારી એ સ્પષ્ટ ફરજ છે. તેઓએ નાણાં કાઢી આપવાં જ પડશે.”
ફરી વાર મૌન છવાયું.
“ધર્મપાલજી !” જુવાન વેદનાસ્વરે બોલી ઊઠ્યો, “આપ તો મને મદદ કરશો જ ને ?”
“નહીં શામળ, હું નહીં કરી શકું.”
“આપ મને એકલો જ મૂકશો ? રઝળાવશો ?”
ધર્મપાલે જવાબ ન દીધો. શામળ ઉગ્રતાથી બોલી ઊઠ્યો : “શું મારું પગલું બરાબર નથી ? હું શું સત્ય નથી બોલ્યો ?”
“હું એ વાતમાં ન જાણું, શામળ ! એ મારો કાર્યપ્રદેશ નથી.”
“આપનો કાર્યપ્રદેશ નથી ? આપ તો એક મહાન ધર્મસંપ્રદાયના પ્રતિનિધિ છો.”
“હા, તેથી મારે ધર્મ-પ્રવૃત્તિમાં જ ધ્યાન આપવું જોઈએ.”
“પણ લોકો લુંટાય તે બાબત ધર્મની દેખરેખમાં નથી આવતી શું ?”
કશો જવાબ ન મળ્યો.
“તમે દાન, સખાવત ને ધર્માદા તો આપો છો,” શામળે ચીમટો ભર્યો; “તમે ગરીબોને મદદ કરવાનો દંભ તો રાખો છો; ને અહીં હું ગરીબોના રક્ત-શોષણની પુરાવાબંધ વાતો લાવું છું, તો તમે એમાં સહાય કરવાની તમારી ફરજ જોતા નથી. હું તમને લોકોની ગરીબીનાં ખરાં કારણો બતાવું છું; તેઓ લૂંટાઈ રહેલ છે, છુંદાઈ રહેલ છે, તેઓનું
