છો ? છોડી દો મને. મેં કશો ગુનો નથી કર્યો. મારી પાસે પૈસા નથી, હું કોઈને ઓળખતો નથી. હું બીજે ક્યાં જાઉં ? મારો શો વાંક ?”
એમ કહી શામળ ચોધાર રડવા લાગ્યો.
“એ બધું તું કોરટમાં માજિસ્ટ્રેટ સાહેબને કહેજે.”
"પણ – પણ મારો ગુનો શો છે ? શા સારુ મને —?”
“ચૂપ કર !” પોલીસે ત્રાડ દીધી, ગરદનને વધુ જોરથી વળ દીધો, ને ઉમેર્યું : “તારી ચાલાકી ઢોળાઈ જાય છે, ભામટા !”
ચાલાકી ! આ ‘ચાલાકી’ શબ્દ શામળે કેટલામી વાર સાંભળ્યો તે એ ગણતો રહ્યો; અને પોલીસચકલા ઉપર આ સિપાહી તથા એના ઝોકાં ખાતા અમલદાર વચ્ચે ટૂંકા સવાલ- જવાબોની વિધિ પતી ગયા પછી એ તુરંગના લોખંડી સળિયા પાછળ ધકેલાઈ ગયો.
કેદખાનાની કોટડીની અંધારી એકાન્તે બેસીને પોતાની તમામ આપદાનાં આંસુડાં અને ધ્રુસકાં ઠાલવવાનો ઠીક અવકાશ શામળને સાંપડી ગયો. આથી વધુ બદનામી અને શરમ એની કલ્પનામાં આવી શકી નહીં. એ સાબૂત કાંડાંબાવડાંવાળા જુવાને – પ્રામાણિક માબાપના છોરુએ – એક તો ભીખ માગીને ખાધું, ને બીજું એ જેલમાં પડ્યો. ગામડાંનાં મહેનતુ માબાપના પાપભીરુ ફરજંદને મન જેલ એટલે તો કાળામાં કાળી ટીલી. “આજે મારી બા જીવતી હોત તો એને શું થાત ? – આપઘાત કરવા જેવું થાત.”
બાનું નામ સાંભરતાં જ શામળને યાદ આવ્યું કે પોતાની બગલથેલી તો પોતે પેલી માલગાડીના ડબામાં જ ભૂલી આવ્યો છે, ને