જમણમાં શું શું બનાવશે. જમવાનું આમંત્રણ મને તો ઘણી વાર આપે છે… કહે તો તને અપાવું.’ કહી સુરેન્દ્ર જરા હસ્યો.
સહજ સંધ્યાકાળનો અંધકાર વધવા માંડ્યો હતો. અનિયમિત રસ્તામાં થઈને જ્યોત્સ્નાની કાર એક બીજા જ ઝૂંપડાના સમૂહ પાસે આવી. ઝૂંપડાની આસપાસ જમીન તો ખુલ્લી હતી અને સુંદર ચોગાન પણ ત્યાં બની શકે એમ હતું. પરંતુ એ સ્થળે ગંદકીનો પાર ન હતો. દૂર તૂટેલી ચકલીવાળા નળમાંથી પાણી પડ્યા કરતું હતું અને આસપાસ રેલાયા કરતું હતું. પાણી આમ તો સ્વચ્છ કરનારું દ્રવ્ય ગણાય. છતાં સ્વચ્છ કરનારું દ્રવ્ય પણ અણઆવડતથી કેટલી અસ્વચ્છતા વધારી દે છે તેનો અહીં પ્રત્યક્ષ પુરાવો મળતો હતો. એકાદ બે વૃક્ષ ઉપર સંધ્યાકાળે સૂવાની તૈયારી કરતા કાગડા, કાબરો, ચકલીઓ ઊડાઊડ કરી કલબલાટ કરતાં કરતાં પોતાનું સ્થાન શોધ્યે જતાં હતાં. ખોરાકની શોધમાં સંખ્યાબંધ કૂતરાં અનિશ્ચિત દોડાદોડી પણ કરી રહ્યાં હતાં; કેટલાંક ભસી અને રડી પણ રહ્યાં હતાં, અને કેટલાંક બાદશાહી અદાથી આસપાસ ચાલતા તુચ્છ વ્યવહારને નિહાળી રહ્યાં હતાં. પરંતુ તે સર્વ દૃશ્યને ભુલાવતું એક ટોળું ઝૂંપડાની બાજુમાં જામ્યું હતું તે તરફ સુરેન્દ્ર જ્યોત્સ્નાની કારને દોરી. ટોળામાં સ્ત્રીઓ અને પુરુષો બંને હતાં, જેમાંનો મોટો ભાગ અર્ધવસ્ત્રોથી જ ઢાંકેલો હોય એમ લાગતું હતું. નવસ્ત્રાં બાળકો આસપાસ દોડતાં પણ હતાં અને જેમનાથી ટોળામાં ઘુસાય તે ઘૂસતાં પણ હતાં. ચિત્રકારો પોતાનાં ચિત્રો માટે નવસ્ત્રા દેહના નમૂના પૈસા આપીને શોધે છે. આ કંગાલિયત ભર્યા સ્થળે ચિત્રકારો માગે એ ઢબના નમૂના મેળવી શકે એમ હતું. કોઈના પગ, કોઈના પીઠ, કોઈના હાથ અને કોઈની છાતી ચિત્રકારને જરૂર નમૂના પૂરા પાડે. ધનિકોના શયનખંડ, મિલનખંડ કે પુસ્તક ખંડોમાં દેખાતાં સૌષ્ઠવભર્યાં, વસ્ત્રહીન અંગવાળાં ચિત્રોની રચના આવા સ્થાનેથી જ મળતી હોય એ સહજ છે. ટોળાની પાછળ સહજ દૂર ગાડી ઊભી રાખી સુરેન્દ્ર અને જ્યોત્સ્ના નીચે ઊતરી ગયાં.
‘જ્યોત્સ્ના ! અહીં કંઈ તોફાન હોય એમ લાગે છે. તું કારમાં ન બેસી રહે ?’ સુરેન્દ્રે કહ્યું.
‘અને તને હું તોફાનમાં એકલો જવા દઉં, નહિ ? મારે પણ તોફાન જોવું છે.’ જ્યોત્સ્નાએ કહ્યું.
‘જ્યોત્સ્ના ! એ પ્રદર્શન નથી કે શોખથી જોઈ શકાય. એ તોફાન તો આપણને પણ વીંટળાઈ વળે !’
‘ભલે, પણ હું તારી સાથે જ આવીશ. તમે પુરુષોએ સ્ત્રીઓને એવી
