પ્રથમ જોયો હતો. ક્યાં જોયો હતો. તે મને યાદ આવ્યું નહિ.
મને જાગ્રત થતો જોઈ આઝાદે પેલા નવીન પુરુષને કહ્યું : ‘ગંભીર ! હું તને આજના દિવસની મહેલત આપું છું. એ દરમિયાન સમરસિંહ ક્યાં ગયો છે તે તું મને નહિ જણાવે તો તારી હાલત બૂરી છે.’
ગંભીર ઘણો કદાવર પુરુષ હતો. તેના શરીરનો કાળો રંગ, તેની મોટી મૂછો અને લાલ આંખો તેના સ્વરૂપને ભયંકર બનાવતાં હતાં. તેના મુખ ઉપરથી તે અતિશય ક્રૂર અને નિશ્ચયી લાગતો હતો. તેને જોતાં જ તે કોઈ ખૂની કે ડાકુ હોય એમ કોઈને પણ ભાન થાય તો નવાઈ જેવું નહિ.
‘મહેતલની જરૂર નથી. જે વાત હું જાણતો નથી તે હું કહી શકું જ નહિ. આપ ખોટા ગુસ્સે થાઓ છો. હું સમરસિંહની સાથે હતો, પરંતુ તેમણે મને પાછો મોકલ્યો, અને તે પણ અધવચથી; નહિ તો આટલો જલદી હું શી રીતે આવી શકું? છતાં આપ કહેતાં જ હો કે હું બધું જાણું છું તો મારો ઇલાજ નથી.’ ગંભીરે જવાબ આપ્યો.
‘ઠીક, જા. હમણાં અંદર બેસ.’ આઝાદે આજ્ઞા કરી અને તે મુજબ ગંભીર ઝુંપડીમાં ગયો. તેના ગયા પછી આઝાદે મને જણાવ્યું કે આવા અઠંગ ઠગોને મારે પકડવા જોઈએ : જો એ કામ મારે સફળતાથી કરવું હોય તો !
મેં કહ્યું :
‘હું તો એ જ કામ માટે નિમાયો છું.’
‘અને દોસ્તી તો તમે સુમરાની સાથે બાંધી છે.' તેણે કહ્યું.
'મેં કોઈની સાથે દોસ્તી રાખી નથી. હું તો મારું કામ કરવા માગું છું.’
‘જો તમારે તમારું કામ જ કરવું હોય તો સુમરાને પકડો.'
‘મારાથી બનશે ત્યારે તે પણ કરીશ. હું તેનો જ રસ્તો શોધું છું.’
‘હું માર્ગ બતાવું તો ?'
'ખુશીથી એ રસ્તો લઈશ.' મને લાગ્યું કે સુમરા સાથેની આઝાદની દુશ્મનાવટમાંથી મને ઘણું જાણવાનું મળશે. છતાં મેં વાત વધારવા તેને કહ્યું :
'પણ તમારુંયે નામ સુમરા કરતાં ઓછું ભયંકર હોય એમ મને લાગતું નથી.’
સુમરાની સાથે પોતાની આમ સરખામણી થવાથી આઝાદના મુખ ઉપર પ્રસન્નતા ફેલાઈ. મેં તેનો લાભ લેવા વિચાર કર્યો.
‘કહો, હવે મારે તમારા બેમાંથી કોને પસંદ કરવો ? તમે બંને જણા
