" આ વખતે લખડી કાંક ઓસરી ગઈ." વાઘરણોએ લખડીના સુકાયેલા મોં પર હાથ ફેરવ્યો. " આગળ જઈ આવી'તી ત્યારે તો રાતી રાણ જેવી થઈ આવી'તી."
" આ વખત જેલની જમાદારણી બેક કંટી હતી. ને મારે મૂઈને પારકા કજિયા ઉછીના લેવાનો સ્વભાવ પડી ગિયો ! એટલે મને બેક વધુ સંતાપતા. "
" ને આ વખતે છતી થઈ ત્યારે ફુલેસે પણ મારી'તી, ખરું ? "
" ઈ માર કાંઈ બેઠો થોડો રે' છે ?" લખડીનું અભિમાની મોં ચકચકી ઊઠ્યું. " મારેલી ખરી, પણ મૂંઢ માર મારેલો. લોઈ બોઈ નતું નીકળ્યું. "
" હેં મા, શું મારેલું ? કહે ને માડી ? " છોકરી પૂછવા લાગી.
"મૂંઢ માર કેવો હોય ? "
" જે માર્યું કળાય નહિ એ કહેવાય મૂંઢ માર, માડી ! " મા દીકરીને પોતાના જીવન-તાળાની જ્ઞાન-ચાવીઓ આપતી હતી : ગડદા, પાટુ, ઢીંકા, ઠોંસા, લાકડૉઈના ઘોદા. હાથ મરડે, ચોટલો ઝાલીને ઢરડે, ઊંચે કડામાં દોરડું બાંધીને સીંચે, એ બધો મૂંઢ માર. "
છોકરી માના દેહ પર હાથ ફેરવતી ફેરવતી સાંભળી રહી. " આંહીં બધેય તને મર પડ્યો'તો હેં મા ? દાદો મને ખબર દેતો'તો."
" દાદો મળતો'તો તને ? તે વાત સાચી લખી'તી હેં દીકરી ફોતરી ? " લખડીએ પોતાના મરેલા બાપના પ્રેતની વાત પૂછી.
" હું મરું મા, આંબલીએ મને ઝાલર-ટાણે મળ્યો'તો. પોતે આંબલીની પોલમાંથી મને બોલાવી. કહે કે દીકરી, માને અટાણે ફુલેસ કાંઈ મારે છે, કાંઈ મારે છે, કાંઈ મારે છે ! એમ કહેતો દાદો ચીસ પાડીને પોલમાં મોઢું છુપાવી ગ્યો. માડી ! મેં નજરોનજર ભાળ્યો. "
" એની અવગતનું ટાળણ કરવા પણ હું ઇલાજ લેતી આવી છું. "
એમ કહીને એણે આખો વાઘરીવાડો એકઠો કર્યો અને પોતે જે 'માતા 'ને પોતાના બાપના થાનકમાં શાંતિ કરવા લાવેલી છે તેના ખબર
