ભગવદ ગીતા ૩
| ← ભગવદ ગીતા ૨ | ભગવદ્ ગીતા ૩ - |
ભગવદ ગીતા ૪ → |
| ભગવદ ગીતા |
તૃતીય અધ્યાય
કર્મયોગ[ફેરફાર કરો]
અર્જુન બોલ્યા:
જ્યાયસી ચેત્કર્મણસ્તે મતા બુદ્ધિર્જનાર્દન |
તત્કિં કર્મણિ ઘોરે માં નિયોજયસિ કેશવ ||૧||
હે કેશવ, જો આપ બુદ્ધિને કર્મથી અધિક માનતા હો તો મને આ ઘોર કર્મમાં શા માટે નિયોજીત કરો છો?
વ્યામિશ્રેણેવ વાક્યેન બુદ્ધિં મોહયસીવ મેં |
તદેકં વદ નિશ્ચિત્ય યેન શ્રેયોઽહમાપ્નુયામ્ ||૨||
ભળતા વાક્યોથી મારી બુદ્ધિ શંકિત થઇ રહી છે. માટે મને એ એક રસ્તો દેખાડો જે નિશ્ચિંત પ્રકારે મારા માટે ઉત્તમ હોય.
શ્રીભગવાન બોલે
લોકેઽસ્મિન્દ્વિવિધા નિષ્ઠા પુરા પ્રોક્તા મયાનઘ |
જ્ઞાનયોગેન સાંખ્યાનાં કર્મયોગેન યોગિનામ્ || ૩ ||
હે નિ઼ષ્પાપ, ઇસ લોક મેં મેરે દ્વારા દો પ્રકાર કી નિષ્ઠાઐં પહલે બતાઈ ગયીં થીં|
જ્ઞાન યોગ સન્યાસ સે જુડ઼્એ લોગોં કે લિયે ઔર કર્મ યોગ ઉનકે લિયે જો કર્મ
યોગ સે જુડ઼્એ હૈં||
ન કર્મણામનારમ્ભાન્નૈષ્કર્મ્યં પુરુષોઽશ્નુતે |
ન ચ સંન્યસનાદેવ સિદ્ધિં સમધિગચ્છતિ || ૪ ||
કર્મ કા આરમ્ભ ન કરને સે મનુષ્ય નૈષ્કર્મ સિદ્ધી નહીં પ્રાપ્ત કર સકતા
અતઃ કર્મ યોગ કે અભ્યાસ મેં કર્મોં કા કરના જરૂરી હૈ| ઔર ન હી કેવલ
ત્યાગ કર દેને સે સિદ્ધી પ્રાપ્ત હોતી હૈ||
ન હિ કશ્ચિત્ક્ષણમપિ જાતુ તિષ્ઠત્યકર્મકૃત્ |
કાર્યતે હ્યવશઃ કર્મ સર્વઃ પ્રકૃતિજૈર્ગુણૈઃ || ૫ ||
કોઈ ભી એક ક્ષણ કે લિયે ભી કર્મ કિયે બિના નહીં બૈઠ સકતા|
સબ પ્રકૃતિ સે પૈદા હુઐ ગુણોં સે વિવશ હોકર કર્મ કરતે હૈં||
કર્મેન્દ્રિયાણિ સંયમ્ય ય આસ્તે મનસા સ્મરન્ |
ઇન્દ્રિયાર્થાન્વિમૂઢાત્મા મિથ્યાચારઃ સ ઉચ્યતે || ૬ ||
કર્મ કિ ઇન્દ્રીયોં કો તો રોકકર, જો મન હી મન વિષયોં કે બારે મેં સોચતા હૈ
ઉસે મિથ્યા અતઃ ઢોંગ આચારી કહા જાતા હૈ||
યસ્ત્વિન્દ્રિયાણિ મનસા નિયમ્યારભતેઽર્જુન |
કર્મેન્દ્રિયૈઃ કર્મયોગમસક્તઃ સ વિશિષ્યતે || ૭ ||
હે અર્જુન, જો અપની ઇન્દ્રીયોં ઔર મન કો નિયમિત કર કર્મ કા આરમ્ભ કરતે હૈં,
કર્મ યોગ કા આસરા લેતે હુઐ વહ કહીં બેહતર હૈં||
નિયતં કુરુ કર્મ ત્વં કર્મ જ્યાયો હ્યકર્મણઃ |
શરીરયાત્રાપિ ચ તે ન પ્રસિદ્ધ્યેદકર્મણઃ || ૮ ||
જો તુમ્હારા કામ હૈ ઉસે તુમ કરો ક્યોંકિ કર્મ સે હી અકર્મ પૈદા હોતા હૈ,
મતલબ કર્મ યોગ દ્વારા કર્મ કરને સે હી કર્મોં સે છુટકારા મિલતા હૈ|
કર્મ કિયે બિના તો યહ શરીર કી યાત્રા ભી સંભવ નહીં હો સકતી| શરીર
હૈ તો કર્મ તો કરના હી પડ઼્એગા||
યજ્ઞાર્થાત્કર્મણોઽન્યત્ર લોકોઽયં કર્મબન્ધનઃ |
તદર્થં કર્મ કૌન્તેય મુક્તસઙ્ગઃ સમાચર || ૯ ||
કેવલ યજ્ઞા સમઝ કર તુમ કર્મ કરો હે કૌન્તેય વરના ઇસ લોક મેં કર્મ બન્ધન કા કારણ બનતા હૈ|
ઉસી કે લિયે કર્મ કરતે હુઐ તુમ સંગ સે મુક્ત રહ કર સમતા સે રહો||
સહયજ્ઞાઃ પ્રજાઃ સૃષ્ટ્વા પુરોવાચ પ્રજાપતિઃ |
અનેન પ્રસવિષ્યધ્વમેષ વોઽસ્ત્વિષ્ટકામધુક્ || ૧૦ ||
યજ્ઞ કે સાથ હી બહુત પહલે પ્રજાપતિ ને પ્રજા કી સૃષ્ટિ કી ઔર કહા કી ઇસી પ્રકાર
કર્મ યજ્ઞ કરને સે તુમ બઢોગે ઔર ઇસી સે તુમ્હારે મન કી કામનાઐં પૂરી હોંગી||
દેવાન્ભાવયતાનેન તે દેવા ભાવયન્તુ વઃ |
પરસ્પરં ભાવયન્તઃ શ્રેયઃ પરમવાપ્સ્યથ || ૧૧ ||
તુમ દેવતાઓ કો પ્રસન્ન કરો ઔર દેવતા તુમ્હેં પ્રસન્ન કરેંગે,
ઇસ પ્રકાર પરસ્પર એક દૂસરે કા ખયાલ રખતે તુમ પરમ શ્રેય કો પ્રાપ્ત કરોગે||
ઇષ્ટાન્ભોગાન્હિ વહ દેવા દાસ્યન્તે યજ્ઞભાવિતાઃ |
તૈર્દત્તાનપ્રદાયૈભ્યો યો ભુઙ્ક્તે સ્તેન એવ સઃ || ૧૨ ||
યજ્ઞોં સે સંતુષ્ટ હુઐ દેવતા તુમ્હેં મન પસંદ ભોગ પ્રદાન કરેંગે| જો ઉનકે દિયે હુઐ
ભોગોં કો ઉન્હેં દિયે બિના ખુદ હી ભોગતા હૈ વહ ચોર હૈ||
યજ્ઞશિષ્ટાશિનઃ સન્તો મુચ્યન્તે સર્વકિલ્બિષૈઃ |
ભુઞ્જતે તે ત્વઘં પાપા યહ પચન્ત્યાત્મકારણાત્ || ૧૩ ||
જો યજ્ઞ સે નિકલે ફલ કા આનંદ લેતે હૈં વહ સબ પાપોં સે મુક્ત હો જાતે હૈં
લેકિન જો પાપી ખુદ પચાને કો લિયે હી પકાતે હૈં વે પાપ કે ભાગીદાર બનતે હૈં||
અન્નાદ્ભવન્તિ ભૂતાનિ પર્જન્યાદન્નસમ્ભવઃ |
યજ્ઞાદ્ભવતિ પર્જન્યો યજ્ઞઃ કર્મસમુદ્ભવઃ || ૧૪ ||
જીવ અનાજ સે હોતે હૈં| અનાજ બિરિશ સે હોતા હૈ|
ઔર બિરિશ યજ્ઞ સે હોતી હૈ| યજ્ઞ કર્મ સે હોતા હૈ||
(યહાઁ પ્રાકૃતિ કે ચલને કો યજ્ઞ કહા ગયા હૈ)
કર્મ બ્રહ્મોદ્ભવં વિદ્ધિ બ્રહ્માક્ષરસમુદ્ભવમ્ |
તસ્માત્સર્વગતં બ્રહ્મ નિત્યં યજ્ઞે પ્રતિષ્ઠિતમ્ || ૧૫ ||
કર્મ બ્રહ્મ સે સમ્ભવ હોતા હૈ ઔર બ્રહ્મ અક્ષર સે હોતા હૈ|
ઇસલિયે હર ઓર સ્થિત બ્રહ્મ સદા હી યજ્ઞ મેં સ્થાપિત હૈ|
એવં પ્રવર્તિતં ચક્રં નાનુવર્તયતીહ યઃ |
અઘાયુરિન્દ્રિયારામો મોઘં પાર્થ સ જીવતિ || ૧૬ ||
ઇસ તરહ ચલ રહે ઇસ ચક્ર મેં જો હિસ્સા નહીં લેતા, સહાયક નહીં હોતા,
અપની ઈન્દ્રીયોં મેં ડૂબા હુઆ વહ પાપ જીવન જીને વાલા, વ્યર્થ હી, હે પાર્થ, જીતા હૈ||
યસ્ત્વાત્મરતિરેવ સ્યાદાત્મતૃપ્તશ્ચ માનવઃ |
આત્મન્યેવ ચ સન્તુષ્ટસ્તસ્ય કાર્યં ન વિદ્યતે || ૧૭ ||
લેકિન જો માનવ ખુદ હી મેં સ્થિત હૈ, અપને આપ મેં હી તૃપ્ત હૈ,
અપને આપ મેં હી સન્તુષ્ટ હૈ, ઉસ કે લિયે કોઈ ભી કાર્ય નહીં બચતા||
નૈવ તસ્ય કૃતેનાર્થો નાકૃતેનેહ કશ્ચન |
ન ચાસ્ય સર્વભૂતેષુ કશ્ચિદર્થવ્યપાશ્રયઃ || ૧૮ ||
ન ઉસે કભી કિસી કામ કે હોને સે કોઈ મતલબ હૈ ઔર ન હી ન હોને સે|
ઔર ન હી વહ કિસી ભી જીવ પર કિસી ભી મતલબ કે લિયે આશ્રય લેતા હૈ||
તસ્માદસક્તઃ સતતં કાર્યં કર્મ સમાચર |
અસક્તો હ્યાચરન્કર્મ પરમાપ્નોતિ પૂરુષઃ || ૧૯ ||
ઇસલિયે કર્મ સે જુડ઼્એ બિના સદા અપના કર્મ કરતે હુઐ સમતા કા અચરણ કરો||
બિના જુડ઼્એ કર્મ કા આચરણ કરને સે પુરુષ પરમ કો પ્રાપ્ત કર લેતા હૈ||
કર્મણૈવ હિ સંસિદ્ધિમાસ્થિતા જનકાદયઃ |
લોકસંગ્રહમેવાપિ સંપશ્યન્કર્તુમર્હસિ || ૨૦ ||
કર્મ કે દ્વારા હી જનક આદિ સિદ્ધી મેં સ્થાપિત હુઐ થે| ઇસ લોક સમૂહ, ઇસ સંસાર
કે ભલે કે લિયે તુમ્હેં ભી કર્મ કરના ચાહિઐ||
યદ્યદાચરતિ શ્રેષ્ઠસ્તત્તદેવેતરો જનઃ |
સ યત્પ્રમાણં કુરુતે લોકસ્તદનુવર્તતે || ૨૧ ||
ક્યોંકિ જો ઐક શ્રેષ્ઠ પુરુષ કરતા હૈ, દૂસરે લોગ ભી વહી કરતે હૈં| વહ જો
કરતા હૈ ઉસી કો પ્રમાણ માન કર અન્ય લોગ ભી પીછે વહી કરતે હૈં||
ન મેં પાર્થાસ્તિ કર્તવ્યં ત્રિષુ લોકેષુ કિંચન |
નાનવાપ્તમવાપ્તવ્યં વર્ત એવ ચ કર્મણિ || ૨૨ ||
હે પાર્થ, તીનો લોકોં મેં મેરે લિયે કુછ ભી કરના વાલા નહીં હૈ| ઔર
ન હી કુછ પાને વાલા હૈ લેકિન ફિર ભી મૈં કર્મ મેં લગતા હૂઁ||
યદિ હ્યહં ન વર્તેયં જાતુ કર્મણ્યતન્દ્રિતઃ |
મમ વર્ત્માનુવર્તન્તે મનુષ્યાઃ પાર્થ સર્વશઃ || ૨૩ ||
હે પાર્થ, અગર મૈં કર્મ મેં નહીં લગૂઁ તો સભી મનુષ્ય ભી મેરે પીછે વહી કરને લગેંગે||
ઉત્સીદેયુરિમે લોકા ન કુર્યાં કર્મ ચેદહમ્ |
સંકરસ્ય ચ કર્તા સ્યામુપહન્યામિમાઃ પ્રજાઃ || ૨૪ ||
અગર મૈ કર્મ ન કરૂઁ તો ઇન લોકોં મેં તબાહી મચ જાયેગી ઔર મૈં
ઇસ પ્રજા કા નાશકર્તા હો જાઊઁગા||
સક્તાઃ કર્મણ્યવિદ્વાંસો યથા કુર્વન્તિ ભારત |
કુર્યાદ્વિદ્વાંસ્તથાસક્તશ્ચિકીર્ષુર્લોકસંગ્રહમ્ || ૨૫ ||
જૈસે અજ્ઞાની લોગ કર્મોં સે જુડ઼્અ કર કર્મ કરતે હૈં વૈસે હી
જ્ઞાનમન્દોં કો ચાહિયે કિ કર્મ સે બિના જુડ઼્એ કર્મ કરેં| ઇસ
સંસાર ચક્ર કે લાભ કે લિયે હી કર્મ કરેં|
ન બુદ્ધિભેદં જનયેદજ્ઞાનાં કર્મસઙ્ગિનામ્ |
જોષયેત્સર્વકર્માણિ વિદ્વાન્યુક્તઃ સમાચરન્ || ૨૬ ||
જો લોગ કર્મો કે ફલોં સે જુડ઼્એ હૈ, કર્મોં સે જુડ઼્એ હૈં જ્ઞાનમંદ ઉનકી બુદ્ધિ કો
ન છેદેં| સભી કામોં કો કર્મયોગ બુદ્ધિ સે યુક્ત હોકર સમતા કા
આચરણ કરતે હુઐ કરેં||
પ્રકૃતેઃ ક્રિયમાણાનિ ગુણૈઃ કર્માણિ સર્વશઃ |
અહંકારવિમૂઢાત્મા કર્તાહમિતિ મન્યતે || ૨૭ ||
સભી કર્મ પ્રકૃતિ મેં સ્થિત ગુણોં દ્વારા હી કિયે જાતે હૈં| લેકિન
અહંકાર સે વિમૂઢ હુઆ મનુષ્ય સ્વય્મ કો હી કર્તા સમઝતા હૈ||
તત્ત્વવિત્તુ મહાબાહો ગુણકર્મવિભાગયોઃ |
ગુણા ગુણેષુ વર્તન્ત ઇતિ મત્વા ન સજ્જતે || ૨૮ ||
હે મહાબાહો, ગુણોં ઔર કર્મોં કે વિભાગોં કો સાર તક જાનને વાલા,
યહ માન કર કી ગુણ હી ગુણોં સે વર્ત રહે હૈં, જુડ઼્અતા નહીં||
પ્રકૃતેર્ગુણસંમૂઢાઃ સજ્જન્તે ગુણકર્મસુ |
તાનકૃત્સ્નવિદો મન્દાન્કૃત્સ્નવિન્ન વિચાલયેત્ || ૨૯ ||
પ્રકૃતિ કે ગુણોં સે મૂર્ખ હુઐ, ગુણોં કે કારણ હુઐ ઉન કર્મોં સે જુડ઼્એ રહતે હૈ|
સબ જાનને વાલે કો ચાહિઐ કિ વહ અધૂરે જ્ઞાન વાલોં કો વિચલિત ન કરે||
મયિ સર્વાણિ કર્માણિ સંન્યસ્યાધ્યાત્મચેતસા |
નિરાશીર્નિર્મમો ભૂત્વા યુધ્યસ્વ વિગતજ્વરઃ || ૩૦ ||
સભી કર્મોં કો મેરે હવાલે કર, અધ્યાત્મ મેં મન કો લગાઓ|
આશાઓં સે મુક્ત હોકર, "મૈ" કો ભૂલ કર, બુખાર મુક્ત હોકર યુદ્ધ કરો||
યહ મેં મતમિદં નિત્યમનુતિષ્ઠન્તિ માનવાઃ |
શ્રદ્ધાવન્તોઽનસૂયન્તો મુચ્યન્તે તેઽપિ કર્મભિઃ || ૩૧ ||
મેરે ઇસ મત કો, જો માનવ શ્રદ્ધા ઔર બિના દોષ નિકાલે
સદા ધારણ કરતા હૈ ઔર માનતા હૈ, વહ કર્મોં સે મુ्ક્તી પ્રાપ્ત
કરતા હૈ||
યહ ત્વેતદભ્યસૂયન્તો નાનુતિષ્ઠન્તિ મેં મતમ્ |
સર્વજ્ઞાનવિમૂઢાંસ્તાન્વિદ્ધિ નષ્ટાનચેતસઃ || ૩૨ ||
જો ઇસમેં દોષ નિકાલ કર મેરે ઇસ મત કા પાલન નહીં કરતા,
ઉસે તુમ સારે જ્ઞાન સે વંચિત, મૂર્ખ હુઆ ઔર નષ્ટ બુદ્ધી જાનો||
સદૃશં ચેષ્ટતે સ્વસ્યાઃ પ્રકૃતેર્જ્ઞાનવાનપિ |
પ્રકૃતિં યાન્તિ ભૂતાનિ નિગ્રહઃ કિં કરિષ્યતિ || ૩૩ ||
સબ વૈસા હી કરતે હૈ જૈસી ઉનકા સ્વભાવ હોતા હૈ, ચાહે વહ જ્ઞાનવાન ભી હોં|
અપને સ્વભાવ સે હી સભી પ્રાણી હોતે હૈં ફિર સયંમ સે ક્યા હોગા||
ઇન્દ્રિયસ્યેન્દ્રિયસ્યાર્થે રાગદ્વેષૌ વ્યવસ્થિતૌ |
તયોર્ન વશમાગચ્છેત્તૌ હ્યસ્ય પરિપન્થિનૌ || ૩૪ ||
ઇન્દ્રિયોં કે લિયે ઉન કે વિષયોં મેં ખીંચ ઔર ઘૃણા હોતી હૈ| ઇન દોનો કે
વશ મેં મત આઓ ક્યોંકિ યહ રસ્તે કે રુકાવટ હૈં||
શ્રેયાન્સ્વધર્મો વિગુણઃ પરધર્માત્સ્વનુષ્ઠિતાત્ |
સ્વધર્મે નિધનં શ્રેયઃ પરધર્મો ભયાવહઃ || ૩૫ ||
અપના કામ હી અચ્છા હૈ, ચાહે ઉસમે કમિયાઁ ભી હોં, કિસી ઔર કે અચ્છી તરહ કિયે કામ સે|
અપને કામ મેં મૃત્યુ ભી હોના અચ્છા હૈ, કિસી ઔર કે કામ સે ચાહે ઉસમે ડર ન હો||
અર્જુન બોલે
અથ કેન પ્રયુક્તોઽયં પાપં ચરતિ પૂરુષઃ |
અનિચ્છન્નપિ વાર્ષ્ણેય બલાદિવ નિયોજિતઃ || ૩૬ ||
લેકિન, હે વાર્ષ્ણેય, કિસકે જોર મેં દબકર પુરુષ પાપ કરતા હૈ, અપની મરજી કે બિના ભી, જૈસે
કિ બલ સે ઉસસે પાપ કરવાયા જા રહા હો||
શ્રીભગવાન બોલે
કામ એષ ક્રોધ એષ રજોગુણસમુદ્ભવઃ |
મહાશનો મહાપાપ્મા વિદ્ધ્યેનમિહ વૈરિણમ્ || ૩૭ ||
ઇચ્છા ઔર ગુસ્સા જો રજો ગુણ સે હોતે હૈં, મહા વિનાશી, મહાપાપી
ઇસે તુમ યહાઁ દુશ્મન જાનો||
ધૂમેનાવ્રિયતે વહ્નિર્યથાદર્શો મલેન ચ |
યથોલ્બેનાવૃતો ગર્ભસ્તથા તેનેદમાવૃતમ્ || ૩૮ ||
જૈસે આગ કો ધૂઆઁ ઢક લેતા હૈ, શીશે કો મિટ્ટી ઢક લેતી હૈ,
શિશૂ કો ગર્ભ ઢકા લેતા હૈ, ઉસી તરહ વહ ઇનસે ઢકા રહતા હૈ||
(ક્યા ઢકા રહતા હૈ, અગલે શ્લોક મેં હૈ )
આવૃતં જ્ઞાનમેતેન જ્ઞાનિનો નિત્યવૈરિણા |
કામરૂપેણ કૌન્તેય દુષ્પૂરેણાનલેન ચ || ૩૯ ||
યહ જ્ઞાન કો ઢકને વાલા જ્ઞાનમંદ પુરુષ કા સદા વૈરી હૈ,
ઇચ્છા કા રૂપ લિઐ, હે કૌન્તેય, જિસે પૂરા કરના સંભવ નહીં ||
ઇન્દ્રિયાણિ મનો બુદ્ધિરસ્યાધિષ્ઠાનમુચ્યતે |
એતૈર્વિમોહયત્યેષ જ્ઞાનમાવૃત્ય દેહિનમ્ || ૪૦ ||
ઇન્દ્રીયાઁ મન ઔર બુદ્ધિ ઇસકે સ્થાન કહે જાતે હૈં| યહ દેહધિરિયોં કો
મૂર્ખ બના ઉનકે જ્ઞાન કો ઢક લેતી હૈ||
તસ્માત્ત્વમિન્દ્રિયાણ્યાદૌ નિયમ્ય ભરતર્ષભ |
પાપ્માનં પ્રજહિ હ્યેનં જ્ઞાનવિજ્ઞાનનાશનમ્ || ૪૧ ||
ઇસલિયે, હે ભરતર્ષભ, સબસે પહલે તુમ અપની ઇન્દ્રીયોં કો નિયમિત કરો ઔર
ઇસ પાપમયી, જ્ઞાન ઔર વિજ્ઞાન કા નાશ કરને વાલી ઇચ્છા કા ત્યાગ કરો||
ઇન્દ્રિયાણિ પરાણ્યાહુરિન્દ્રિયેભ્યઃ પરં મનઃ |
મનસસ્તુ પરા બુદ્ધિર્યો બુદ્ધેઃ પરતસ્તુ સઃ || ૪૨ ||
ઇન્દ્રીયોં કો ઉત્તમ કહા જાતા હૈ, ઔર ઇન્દ્રીયોં સે ઉત્તમ મન હૈ,
મન સે ઊપર બુદ્ધિ હૈ ઔર બુદ્ધિ સે ઊપર આત્મા હૈ||
એવં બુદ્ધેઃ પરં બુદ્ધ્વા સંસ્તભ્યાત્માનમાત્મના |
જહિ શત્રું મહાબાહો કામરૂપં દુરાસદમ્ || ૪૩ ||
ઇસ પ્રકાર સ્વયંમ કો બુદ્ધિ સે ઊપર જાન કર, સ્વયંમ કો સ્વયંમ કે વશ
મેં કર, હે મહાબાહો, ઇસ ઇચ્છા રૂપી શત્રુ, પર જીત પ્રાપ્ત કર લો, જિસે જીતના
કઠિન હૈ||
(અપૂર્ણ ભષાંતર)
આ પણ જુઓ[ફેરફાર કરો]
- કર્મ યોગ - વિકિપીડિયા ગુજરાતી પર.