મધ્યયુગના પ્રસિધ્ધ મુસ્લિમ વૈજ્ઞાનિકો/ઇસ્હાક ઇબ્ને હુનૈન
| ← ઇબ્ને અલ નફીસ | મધ્યયુગના પ્રસિધ્ધ મુસ્લિમ વૈજ્ઞાનિકો ઇસ્હાક ઇબ્ને હુનૈન સઈદ શેખ |
અલ ખ્વારિઝમી → |
ખલીફા મામૂન અલ રશીદે ઈ.સ. ૮૩૩માં બગદાદમાં શરૂ કરેલ 'જ્ઞાન ગૃહ' (હાઉસ ઓફ વિઝડમ)માં અબૂ યાકૂબ ઇશ્હાક અનુવાદ ચળવળનો મુખ્ય આગેવાન હતો.
ઈશ્હાકે ઘણા પ્રશિષ્ટ ગ્રંથોનું અનુવાદ કર્યું હતું. મૌલિક રચનાઓ ઓછી હતી. 'સિમ્પલ મેડીસીન' અને 'આઉટલાઈન ઓફ મેડીસીન' નામક બે મૌલિક રચનાઓ હવે પ્રાપ્ય નથી. ઇશ્હાકનો ગ્રંથ 'હિસ્ટ્રી ઓફ ફિઝીશીયન' જહોન ફિલોપોનસના એ જ નામના ગ્રંથ ઉપર આધારિત હતો.
ઈશ્હાકનું સૌથી મહત્વપૂર્ણ પ્રદાન ગ્રીક અને સીરીયાક' ભાષાઓમાંથી અરબીમાં કરેલા અનુવાદ છે. આમાં એના પિતરાઈ હુબૈશ ઇબ્ને ઈલ હસન અને ઈસા ઈબ્ને યાહ્યા તથા ઇશ્હાકના પોતાના પિતા હુનૈન નો સાથ મળ્યો હતો. સાબિત ઇબ્ને કુર્રાએ ઈશ્હાકને ગણિતના કેટલાક ગ્રંથોમાં ભાષાંતરમાં ઘણી મદદ કરી હતી. હુનૈન અને ઇશ્હાકે ગ્રીક તબીબ ગેલનના ગ્રંથોનું અરબી અને સીરીયાક ભાષામાં અનુવાદ કર્યો. ઇશ્હાકે ગેલનના ગ્રંથોનું સંક્ષિપ્તીકરણ અને સાર પણ પ્રસિદ્ધ કર્યા હતા.
ઈશ્હાકે કેટલાક ફિલસૂફીના ગ્રંથોનું પણ અરબી અને સીરીયાક ભાષામાં અનુવાદ કર્યા હતા. ગેલનનું ધી નંબર ઓફ સિલોઝીસમ અને ઓન ડેમોન્સટ્રેશન પ્લેટોના ટેમેઉસનું સારાંશ તથા સોફીસ્ટનું અનુવાદ કર્યું. એરીસ્ટોટલના 'કેટેગરીઝ', 'ઓન ઈન્ટરપ્રીટેશન', 'ફિઝીક્સ', 'ઓન જનરેશન એન્ડ કરપ્શન', 'ઓન ધી સોલ', 'મેટાફિઝીક્સ'નો કેટલાક ભાગ, 'નિઓ માકીયન એથિક્સ', 'રેહટ્રીક’ તથા 'પોએટીકસ' જેવા ગ્રંથોનું અરબી ભાષાંતર કર્યું.
એના સીરાયાક ભાષાંતરમાં 'પ્રાયર એનાલિટીક્સ'નો કેટલાક ભાગ, ‘પોસ્ટેરીયર એનાલિટીક્સ' (સંપૂર્ણ), 'ટોપીક્સ' વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
ઇશ્હાકના અન્ય ભાષાંતરોમાં એલેકઝાન્ડર એફ્રોડીસીઆનું 'ઑન ધ ઇન્ટેલેટ', દમાસ્કસના નિકોલસના ગ્રંથ 'ઓન પ્લાન્ટ્સ', એમેસાના નેમેસીએસનો 'ઓન ધ નેચર ઓફ મેન' વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
ઈશ્હાકના ગણિતશાસ્ત્રમાં કરેલા ભાષાંતરોમાં યુકિલડના 'તત્ત્વો', 'ઓપ્ટીક્સ', અને 'ડાટા’, ‘ટોર્લેમીના અલ માજેસ્ત', આર્કિમીડીઝના, 'ઓન ધી સ્ફીયર એન્ડ ધ સિલીન્ડર', મેનેલોસનું 'સ્ફેરીક્સ' તથા ઓટોક્લીપ્સ અને હિપ્સીડાઈસના કેટલાક ગ્રંથોનો સમાવેશ થાય છે.
‘તત્વો', 'ઓપ્ટીક્સ' અને 'અલ માજેસ્ત'ના અનુવાદમાં ગણિતશાસ્ત્રી સાબિત ઇબ્ને કુર્રાએ કેટલાક સુધારા વધારા કર્યા હતા.