શ્રી રામચરિત માનસ/ ચૈદમો વિશ્રામ
સુનહુ પ્રાનપ્રિય ભાવત જી કા દેહુ એક બર ભરતહિ ટીકા
માગઉઁ દૂસર બર કર જોરી પુરવહુ નાથ મનોરથ મોરી
તાપસ બેષ બિસેષિ ઉદાસી ચૌદહ બરિસ રામુ બનબાસી
સુનિ મૃદુ બચન ભૂપ હિયઁ સોકૂ સસિ કર છુઅત બિકલ જિમિ કોકૂ
ગયઉ સહમિ નહિં કછુ કહિ આવા જનુ સચાન બન ઝપટેઉ લાવા
બિબરન ભયઉ નિપટ નરપાલૂ દામિનિ હનેઉ મનહુઁ તરુ તાલૂ
માથે હાથ મૂદિ દોઉ લોચન તનુ ધરિ સોચુ લાગ જનુ સોચન
મોર મનોરથુ સુરતરુ ફૂલા ફરત કરિનિ જિમિ હતેઉ સમૂલા
અવધ ઉજારિ કીન્હિ કૈકેઈં દીન્હસિ અચલ બિપતિ કૈ નેઈં
દોહા- કવનેં અવસર કા ભયઉ ગયઉઁ નારિ બિસ્વાસ
જોગ સિદ્ધિ ફલ સમય જિમિ જતિહિ અબિદ્યા નાસ૨૯
એહિ બિધિ રાઉ મનહિં મન ઝાઁખા દેખિ કુભાઁતિ કુમતિ મન માખા
ભરતુ કિ રાઉર પૂત ન હોહીં આનેહુ મોલ બેસાહિ કિ મોહી
જો સુનિ સરુ અસ લાગ તુમ્હારેં કાહે ન બોલહુ બચનુ સઁભારે
દેહુ ઉતરુ અનુ કરહુ કિ નાહીં સત્યસંધ તુમ્હ રઘુકુલ માહીં
દેન કહેહુ અબ જનિ બરુ દેહૂ તજહુઁ સત્ય જગ અપજસુ લેહૂ
સત્ય સરાહિ કહેહુ બરુ દેના જાનેહુ લેઇહિ માગિ ચબેના
સિબિ દધીચિ બલિ જો કછુ ભાષા તનુ ધનુ તજેઉ બચન પનુ રાખા
અતિ કટુ બચન કહતિ કૈકેઈ માનહુઁ લોન જરે પર દેઈ
દોહા- ધરમ ધુરંધર ધીર ધરિ નયન ઉઘારે રાયઁ
સિરુ ધુનિ લીન્હિ ઉસાસ અસિ મારેસિ મોહિ કુઠાયઁ૩૦
આગેં દીખિ જરત રિસ ભારી મનહુઁ રોષ તરવારિ ઉઘારી
મૂઠિ કુબુદ્ધિ ધાર નિઠુરાઈ ધરી કૂબરીં સાન બનાઈ
લખી મહીપ કરાલ કઠોરા સત્ય કિ જીવનુ લેઇહિ મોરા
બોલે રાઉ કઠિન કરિ છાતી બાની સબિનય તાસુ સોહાતી
પ્રિયા બચન કસ કહસિ કુભાઁતી ભીર પ્રતીતિ પ્રીતિ કરિ હાઁતી
મોરેં ભરતુ રામુ દુઇ આઁખી સત્ય કહઉઁ કરિ સંકરૂ સાખી
અવસિ દૂતુ મૈં પઠઇબ પ્રાતા ઐહહિં બેગિ સુનત દોઉ ભ્રાતા
સુદિન સોધિ સબુ સાજુ સજાઈ દેઉઁ ભરત કહુઁ રાજુ બજાઈ
દોહા- લોભુ ન રામહિ રાજુ કર બહુત ભરત પર પ્રીતિ
મૈં બડ઼ છોટ બિચારિ જિયઁ કરત રહેઉઁ નૃપનીતિ૩૧
રામ સપથ સત કહુઉઁ સુભાઊ રામમાતુ કછુ કહેઉ ન કાઊ
મૈં સબુ કીન્હ તોહિ બિનુ પૂઁછેં તેહિ તેં પરેઉ મનોરથુ છૂછેં
રિસ પરિહરૂ અબ મંગલ સાજૂ કછુ દિન ગએઁ ભરત જુબરાજૂ
એકહિ બાત મોહિ દુખુ લાગા બર દૂસર અસમંજસ માગા
અજહુઁ હૃદય જરત તેહિ આઁચા રિસ પરિહાસ કિ સાઁચેહુઁ સાઁચા
કહુ તજિ રોષુ રામ અપરાધૂ સબુ કોઉ કહઇ રામુ સુઠિ સાધૂ
તુહૂઁ સરાહસિ કરસિ સનેહૂ અબ સુનિ મોહિ ભયઉ સંદેહૂ
જાસુ સુભાઉ અરિહિ અનુકૂલા સો કિમિ કરિહિ માતુ પ્રતિકૂલા
દોહા- પ્રિયા હાસ રિસ પરિહરહિ માગુ બિચારિ બિબેકુ
જેહિં દેખાઁ અબ નયન ભરિ ભરત રાજ અભિષેકુ૩૨
જિઐ મીન બરૂ બારિ બિહીના મનિ બિનુ ફનિકુ જિઐ દુખ દીના
કહઉઁ સુભાઉ ન છલુ મન માહીં જીવનુ મોર રામ બિનુ નાહીં
સમુઝિ દેખુ જિયઁ પ્રિયા પ્રબીના જીવનુ રામ દરસ આધીના
સુનિ મ્રદુ બચન કુમતિ અતિ જરઈ મનહુઁ અનલ આહુતિ ઘૃત પરઈ
કહઇ કરહુ કિન કોટિ ઉપાયા ઇહાઁ ન લાગિહિ રાઉરિ માયા
દેહુ કિ લેહુ અજસુ કરિ નાહીં મોહિ ન બહુત પ્રપંચ સોહાહીં
રામુ સાધુ તુમ્હ સાધુ સયાને રામમાતુ ભલિ સબ પહિચાને
જસ કૌસિલાઁ મોર ભલ તાકા તસ ફલુ ઉન્હહિ દેઉઁ કરિ સાકા
દોહા- હોત પ્રાત મુનિબેષ ધરિ જૌં ન રામુ બન જાહિં
મોર મરનુ રાઉર અજસ નૃપ સમુઝિઅ મન માહિં૩૩
અસ કહિ કુટિલ ભઈ ઉઠિ ઠાઢ઼ી માનહુઁ રોષ તરંગિનિ બાઢ઼ી
પાપ પહાર પ્રગટ ભઇ સોઈ ભરી ક્રોધ જલ જાઇ ન જોઈ
દોઉ બર કૂલ કઠિન હઠ ધારા ભવઁર કૂબરી બચન પ્રચારા
ઢાહત ભૂપરૂપ તરુ મૂલા ચલી બિપતિ બારિધિ અનુકૂલા
લખી નરેસ બાત ફુરિ સાઁચી તિય મિસ મીચુ સીસ પર નાચી
ગહિ પદ બિનય કીન્હ બૈઠારી જનિ દિનકર કુલ હોસિ કુઠારી
માગુ માથ અબહીં દેઉઁ તોહી રામ બિરહઁ જનિ મારસિ મોહી
રાખુ રામ કહુઁ જેહિ તેહિ ભાઁતી નાહિં ત જરિહિ જનમ ભરિ છાતી
દોહા- દેખી બ્યાધિ અસાધ નૃપુ પરેઉ ધરનિ ધુનિ માથ
કહત પરમ આરત બચન રામ રામ રઘુનાથ૩૪
બ્યાકુલ રાઉ સિથિલ સબ ગાતા કરિનિ કલપતરુ મનહુઁ નિપાતા
કંઠુ સૂખ મુખ આવ ન બાની જનુ પાઠીનુ દીન બિનુ પાની
પુનિ કહ કટુ કઠોર કૈકેઈ મનહુઁ ઘાય મહુઁ માહુર દેઈ
જૌં અંતહુઁ અસ કરતબુ રહેઊ માગુ માગુ તુમ્હ કેહિં બલ કહેઊ
દુઇ કિ હોઇ એક સમય ભુઆલા હઁસબ ઠઠાઇ ફુલાઉબ ગાલા
દાનિ કહાઉબ અરુ કૃપનાઈ હોઇ કિ ખેમ કુસલ રૌતાઈ
છાડ઼હુ બચનુ કિ ધીરજુ ધરહૂ જનિ અબલા જિમિ કરુના કરહૂ
તનુ તિય તનય ધામુ ધનુ ધરની સત્યસંધ કહુઁ તૃન સમ બરની
દોહા- મરમ બચન સુનિ રાઉ કહ કહુ કછુ દોષુ ન તોર
લાગેઉ તોહિ પિસાચ જિમિ કાલુ કહાવત મોર૩૫û
ચહત ન ભરત ભૂપતહિ ભોરેં બિધિ બસ કુમતિ બસી જિય તોરેં
સો સબુ મોર પાપ પરિનામૂ ભયઉ કુઠાહર જેહિં બિધિ બામૂ
સુબસ બસિહિ ફિરિ અવધ સુહાઈ સબ ગુન ધામ રામ પ્રભુતાઈ
કરિહહિં ભાઇ સકલ સેવકાઈ હોઇહિ તિહુઁ પુર રામ બડ઼ાઈ
તોર કલંકુ મોર પછિતાઊ મુએહુઁ ન મિટહિ ન જાઇહિ કાઊ
અબ તોહિ નીક લાગ કરુ સોઈ લોચન ઓટ બૈઠુ મુહુ ગોઈ
જબ લગિ જિઔં કહઉઁ કર જોરી તબ લગિ જનિ કછુ કહસિ બહોરી
ફિરિ પછિતૈહસિ અંત અભાગી મારસિ ગાઇ નહારુ લાગી
દોહા- પરેઉ રાઉ કહિ કોટિ બિધિ કાહે કરસિ નિદાનુ
કપટ સયાનિ ન કહતિ કછુ જાગતિ મનહુઁ મસાનુ૩૬
રામ રામ રટ બિકલ ભુઆલૂ જનુ બિનુ પંખ બિહંગ બેહાલૂ
હૃદયઁ મનાવ ભોરુ જનિ હોઈ રામહિ જાઇ કહૈ જનિ કોઈ
ઉદઉ કરહુ જનિ રબિ રઘુકુલ ગુર અવધ બિલોકિ સૂલ હોઇહિ ઉર
ભૂપ પ્રીતિ કૈકઇ કઠિનાઈ ઉભય અવધિ બિધિ રચી બનાઈ
બિલપત નૃપહિ ભયઉ ભિનુસારા બીના બેનુ સંખ ધુનિ દ્વારા
પઢ઼હિં ભાટ ગુન ગાવહિં ગાયક સુનત નૃપહિ જનુ લાગહિં સાયક
મંગલ સકલ સોહાહિં ન કૈસેં સહગામિનિહિ બિભૂષન જૈસેં
તેહિં નિસિ નીદ પરી નહિ કાહૂ રામ દરસ લાલસા ઉછાહૂ
દોહા- દ્વાર ભીર સેવક સચિવ કહહિં ઉદિત રબિ દેખિ
જાગેઉ અજહુઁ ન અવધપતિ કારનુ કવનુ બિસેષિ૩૭
પછિલે પહર ભૂપુ નિત જાગા આજુ હમહિ બડ઼ અચરજુ લાગા
જાહુ સુમંત્ર જગાવહુ જાઈ કીજિઅ કાજુ રજાયસુ પાઈ
ગએ સુમંત્રુ તબ રાઉર માહી દેખિ ભયાવન જાત ડેરાહીં
ધાઇ ખાઇ જનુ જાઇ ન હેરા માનહુઁ બિપતિ બિષાદ બસેરા
પૂછેં કોઉ ન ઊતરુ દેઈ ગએ જેંહિં ભવન ભૂપ કૈકૈઈ
કહિ જયજીવ બૈઠ સિરુ નાઈ દૈખિ ભૂપ ગતિ ગયઉ સુખાઈ
સોચ બિકલ બિબરન મહિ પરેઊ માનહુઁ કમલ મૂલુ પરિહરેઊ
સચિઉ સભીત સકઇ નહિં પૂઁછી બોલી અસુભ ભરી સુભ છૂછી
દોહા- પરી ન રાજહિ નીદ નિસિ હેતુ જાન જગદીસુ
રામુ રામુ રટિ ભોરુ કિય કહઇ ન મરમુ મહીસુ૩૮
આનહુ રામહિ બેગિ બોલાઈ સમાચાર તબ પૂઁછેહુ આઈ
ચલેઉ સુમંત્ર રાય રૂખ જાની લખી કુચાલિ કીન્હિ કછુ રાની
સોચ બિકલ મગ પરઇ ન પાઊ રામહિ બોલિ કહિહિ કા રાઊ
ઉર ધરિ ધીરજુ ગયઉ દુઆરેં પૂછઁહિં સકલ દેખિ મનુ મારેં
સમાધાનુ કરિ સો સબહી કા ગયઉ જહાઁ દિનકર કુલ ટીકા
રામુ સુમંત્રહિ આવત દેખા આદરુ કીન્હ પિતા સમ લેખા
નિરખિ બદનુ કહિ ભૂપ રજાઈ રઘુકુલદીપહિ ચલેઉ લેવાઈ
રામુ કુભાઁતિ સચિવ સઁગ જાહીં દેખિ લોગ જહઁ તહઁ બિલખાહીં
દોહા- જાઇ દીખ રઘુબંસમનિ નરપતિ નિપટ કુસાજુ
સહમિ પરેઉ લખિ સિંઘિનિહિ મનહુઁ બૃદ્ધ ગજરાજુ૩૯
સૂખહિં અધર જરઇ સબુ અંગૂ મનહુઁ દીન મનિહીન ભુઅંગૂ
સરુષ સમીપ દીખિ કૈકેઈ માનહુઁ મીચુ ઘરી ગનિ લેઈ
કરુનામય મૃદુ રામ સુભાઊ પ્રથમ દીખ દુખુ સુના ન કાઊ
તદપિ ધીર ધરિ સમઉ બિચારી પૂઁછી મધુર બચન મહતારી
મોહિ કહુ માતુ તાત દુખ કારન કરિઅ જતન જેહિં હોઇ નિવારન
સુનહુ રામ સબુ કારન એહૂ રાજહિ તુમ પર બહુત સનેહૂ
દેન કહેન્હિ મોહિ દુઇ બરદાના માગેઉઁ જો કછુ મોહિ સોહાના
સો સુનિ ભયઉ ભૂપ ઉર સોચૂ છાડ઼િ ન સકહિં તુમ્હાર સઁકોચૂ
દોહા- સુત સનેહ ઇત બચનુ ઉત સંકટ પરેઉ નરેસુ
સકહુ ન આયસુ ધરહુ સિર મેટહુ કઠિન કલેસુ૪૦
નિધરક બૈઠિ કહઇ કટુ બાની સુનત કઠિનતા અતિ અકુલાની
જીભ કમાન બચન સર નાના મનહુઁ મહિપ મૃદુ લચ્છ સમાના
જનુ કઠોરપનુ ધરેં સરીરૂ સિખઇ ધનુષબિદ્યા બર બીરૂ
સબ પ્રસંગુ રઘુપતિહિ સુનાઈ બૈઠિ મનહુઁ તનુ ધરિ નિઠુરાઈ
મન મુસકાઇ ભાનુકુલ ભાનુ રામુ સહજ આનંદ નિધાનૂ
બોલે બચન બિગત સબ દૂષન મૃદુ મંજુલ જનુ બાગ બિભૂષન
સુનુ જનની સોઇ સુતુ બડ઼ભાગી જો પિતુ માતુ બચન અનુરાગી
તનય માતુ પિતુ તોષનિહારા દુર્લભ જનનિ સકલ સંસારા
દોહા- મુનિગન મિલનુ બિસેષિ બન સબહિ ભાઁતિ હિત મોર
તેહિ મહઁ પિતુ આયસુ બહુરિ સંમત જનની તોર૪૧
ભરત પ્રાનપ્રિય પાવહિં રાજૂ બિધિ સબ બિધિ મોહિ સનમુખ આજુ
જોં ન જાઉઁ બન ઐસેહુ કાજા પ્રથમ ગનિઅ મોહિ મૂઢ઼ સમાજા
સેવહિં અરઁડુ કલપતરુ ત્યાગી પરિહરિ અમૃત લેહિં બિષુ માગી
તેઉ ન પાઇ અસ સમઉ ચુકાહીં દેખુ બિચારિ માતુ મન માહીં
અંબ એક દુખુ મોહિ બિસેષી નિપટ બિકલ નરનાયકુ દેખી
થોરિહિં બાત પિતહિ દુખ ભારી હોતિ પ્રતીતિ ન મોહિ મહતારી
રાઉ ધીર ગુન ઉદધિ અગાધૂ ભા મોહિ તે કછુ બડ઼ અપરાધૂ
જાતેં મોહિ ન કહત કછુ રાઊ મોરિ સપથ તોહિ કહુ સતિભાઊ
દોહા- સહજ સરલ રઘુબર બચન કુમતિ કુટિલ કરિ જાન
ચલઇ જોંક જલ બક્રગતિ જદ્યપિ સલિલુ સમાન૪૨
રહસી રાનિ રામ રુખ પાઈ બોલી કપટ સનેહુ જનાઈ
સપથ તુમ્હાર ભરત કૈ આના હેતુ ન દૂસર મૈ કછુ જાના
તુમ્હ અપરાધ જોગુ નહિં તાતા જનની જનક બંધુ સુખદાતા
રામ સત્ય સબુ જો કછુ કહહૂ તુમ્હ પિતુ માતુ બચન રત અહહૂ
પિતહિ બુઝાઇ કહહુ બલિ સોઈ ચૌથેંપન જેહિં અજસુ ન હોઈ
તુમ્હ સમ સુઅન સુકૃત જેહિં દીન્હે ઉચિત ન તાસુ નિરાદરુ કીન્હે
લાગહિં કુમુખ બચન સુભ કૈસે મગહઁ ગયાદિક તીરથ જૈસે
રામહિ માતુ બચન સબ ભાએ જિમિ સુરસરિ ગત સલિલ સુહાએ
દોહા- ગઇ મુરુછા રામહિ સુમિરિ નૃપ ફિરિ કરવટ લીન્હ
સચિવ રામ આગમન કહિ બિનય સમય સમ કીન્હ૪૩
અવનિપ અકનિ રામુ પગુ ધારે ધરિ ધીરજુ તબ નયન ઉઘારે
સચિવઁ સઁભારિ રાઉ બૈઠારે ચરન પરત નૃપ રામુ નિહારે
લિએ સનેહ બિકલ ઉર લાઈ ગૈ મનિ મનહુઁ ફનિક ફિરિ પાઈ
રામહિ ચિતઇ રહેઉ નરનાહૂ ચલા બિલોચન બારિ પ્રબાહૂ
સોક બિબસ કછુ કહૈ ન પારા હૃદયઁ લગાવત બારહિં બારા
બિધિહિ મનાવ રાઉ મન માહીં જેહિં રઘુનાથ ન કાનન જાહીં
સુમિરિ મહેસહિ કહઇ નિહોરી બિનતી સુનહુ સદાસિવ મોરી
આસુતોષ તુમ્હ અવઢર દાની આરતિ હરહુ દીન જનુ જાની
દોહા- તુમ્હ પ્રેરક સબ કે હૃદયઁ સો મતિ રામહિ દેહુ
બચનુ મોર તજિ રહહિ ઘર પરિહરિ સીલુ સનેહુ૪૪
અજસુ હોઉ જગ સુજસુ નસાઊ નરક પરૌ બરુ સુરપુરુ જાઊ
સબ દુખ દુસહ સહાવહુ મોહી લોચન ઓટ રામુ જનિ હોંહી
અસ મન ગુનઇ રાઉ નહિં બોલા પીપર પાત સરિસ મનુ ડોલા
રઘુપતિ પિતહિ પ્રેમબસ જાની પુનિ કછુ કહિહિ માતુ અનુમાની
દેસ કાલ અવસર અનુસારી બોલે બચન બિનીત બિચારી
તાત કહઉઁ કછુ કરઉઁ ઢિઠાઈ અનુચિતુ છમબ જાનિ લરિકાઈ
અતિ લઘુ બાત લાગિ દુખુ પાવા કાહુઁ ન મોહિ કહિ પ્રથમ જનાવા
દેખિ ગોસાઇઁહિ પૂઁછિઉઁ માતા સુનિ પ્રસંગુ ભએ સીતલ ગાતા
દોહા- મંગલ સમય સનેહ બસ સોચ પરિહરિઅ તાત
આયસુ દેઇઅ હરષિ હિયઁ કહિ પુલકે પ્રભુ ગાત૪૫
ધન્ય જનમુ જગતીતલ તાસૂ પિતહિ પ્રમોદુ ચરિત સુનિ જાસૂ
ચારિ પદારથ કરતલ તાકેં પ્રિય પિતુ માતુ પ્રાન સમ જાકેં
આયસુ પાલિ જનમ ફલુ પાઈ ઐહઉઁ બેગિહિં હોઉ રજાઈ
બિદા માતુ સન આવઉઁ માગી ચલિહઉઁ બનહિ બહુરિ પગ લાગી
અસ કહિ રામ ગવનુ તબ કીન્હા ભૂપ સોક બસુ ઉતરુ ન દીન્હા
નગર બ્યાપિ ગઇ બાત સુતીછી છુઅત ચઢ઼ી જનુ સબ તન બીછી
સુનિ ભએ બિકલ સકલ નર નારી બેલિ બિટપ જિમિ દેખિ દવારી
જો જહઁ સુનઇ ધુનઇ સિરુ સોઈ બડ઼ બિષાદુ નહિં ધીરજુ હોઈ
દોહા- મુખ સુખાહિં લોચન સ્ત્રવહિ સોકુ ન હૃદયઁ સમાઇ
મનહુઁ ૦કરુન રસ કટકઈ ઉતરી અવધ બજાઇ૪૬
મિલેહિ માઝ બિધિ બાત બેગારી જહઁ તહઁ દેહિં કૈકેઇહિ ગારી
એહિ પાપિનિહિ બૂઝિ કા પરેઊ છાઇ ભવન પર પાવકુ ધરેઊ
નિજ કર નયન કાઢ઼િ ચહ દીખા ડારિ સુધા બિષુ ચાહત ચીખા
કુટિલ કઠોર કુબુદ્ધિ અભાગી ભઇ રઘુબંસ બેનુ બન આગી
પાલવ બૈઠિ પેડ઼ુ એહિં કાટા સુખ મહુઁ સોક ઠાટુ ધરિ ઠાટા
સદા રામુ એહિ પ્રાન સમાના કારન કવન કુટિલપનુ ઠાના
સત્ય કહહિં કબિ નારિ સુભાઊ સબ બિધિ અગહુ અગાધ દુરાઊ
નિજ પ્રતિબિંબુ બરુકુ ગહિ જાઈ જાનિ ન જાઇ નારિ ગતિ ભાઈ
દોહા- કાહ ન પાવકુ જારિ સક કા ન સમુદ્ર સમાઇ
કા ન કરૈ અબલા પ્રબલ કેહિ જગ કાલુ ન ખાઇ૪૭
કા સુનાઇ બિધિ કાહ સુનાવા કા દેખાઇ ચહ કાહ દેખાવા
એક કહહિં ભલ ભૂપ ન કીન્હા બરુ બિચારિ નહિં કુમતિહિ દીન્હા
જો હઠિ ભયઉ સકલ દુખ ભાજનુ અબલા બિબસ ગ્યાનુ ગુનુ ગા જનુ
એક ધરમ પરમિતિ પહિચાને નૃપહિ દોસુ નહિં દેહિં સયાને
સિબિ દધીચિ હરિચંદ કહાની એક એક સન કહહિં બખાની
એક ભરત કર સંમત કહહીં એક ઉદાસ ભાયઁ સુનિ રહહીં
કાન મૂદિ કર રદ ગહિ જીહા એક કહહિં યહ બાત અલીહા
સુકૃત જાહિં અસ કહત તુમ્હારે રામુ ભરત કહુઁ પ્રાનપિઆરે
દોહા- ચંદુ ચવૈ બરુ અનલ કન સુધા હોઇ બિષતૂલ
સપનેહુઁ કબહુઁ ન કરહિં કિછુ ભરતુ રામ પ્રતિકૂલ૪૮
એક બિધાતહિં દૂષનુ દેંહીં સુધા દેખાઇ દીન્હ બિષુ જેહીં
ખરભરુ નગર સોચુ સબ કાહૂ દુસહ દાહુ ઉર મિટા ઉછાહૂ
બિપ્રબધૂ કુલમાન્ય જઠેરી જે પ્રિય પરમ કૈકેઈ કેરી
લગીં દેન સિખ સીલુ સરાહી બચન બાનસમ લાગહિં તાહી
ભરતુ ન મોહિ પ્રિય રામ સમાના સદા કહહુ યહુ સબુ જગુ જાના
કરહુ રામ પર સહજ સનેહૂ કેહિં અપરાધ આજુ બનુ દેહૂ
કબહુઁ ન કિયહુ સવતિ આરેસૂ પ્રીતિ પ્રતીતિ જાન સબુ દેસૂ
કૌસલ્યાઁ અબ કાહ બિગારા તુમ્હ જેહિ લાગિ બજ્ર પુર પારા
દોહા- સીય કિ પિય સઁગુ પરિહરિહિ લખનુ કિ રહિહહિં ધામ
રાજુ કિ ભૂઁજબ ભરત પુર નૃપુ કિ જિઇહિ બિનુ રામ૪૯
અસ બિચારિ ઉર છાડ઼હુ કોહૂ સોક કલંક કોઠિ જનિ હોહૂ
ભરતહિ અવસિ દેહુ જુબરાજૂ કાનન કાહ રામ કર કાજૂ
નાહિન રામુ રાજ કે ભૂખે ધરમ ધુરીન બિષય રસ રૂખે
ગુર ગૃહ બસહુઁ રામુ તજિ ગેહૂ નૃપ સન અસ બરુ દૂસર લેહૂ
જૌં નહિં લગિહહુ કહેં હમારે નહિં લાગિહિ કછુ હાથ તુમ્હારે
જૌં પરિહાસ કીન્હિ કછુ હોઈ તૌ કહિ પ્રગટ જનાવહુ સોઈ
રામ સરિસ સુત કાનન જોગૂ કાહ કહિહિ સુનિ તુમ્હ કહુઁ લોગૂ
ઉઠહુ બેગિ સોઇ કરહુ ઉપાઈ જેહિ બિધિ સોકુ કલંકુ નસાઈ
છંદ- જેહિ ભાઁતિ સોકુ કલંકુ જાઇ ઉપાય કરિ કુલ પાલહી
હઠિ ફેરુ રામહિ જાત બન જનિ બાત દૂસરિ ચાલહી
જિમિ ભાનુ બિનુ દિનુ પ્રાન બિનુ તનુ ચંદ બિનુ જિમિ જામિની
તિમિ અવધ તુલસીદાસ પ્રભુ બિનુ સમુઝિ ધૌં જિયઁ ભામિની
સોરઠા- -સખિન્હ સિખાવનુ દીન્હ સુનત મધુર પરિનામ હિત
તેઇઁ કછુ કાન ન કીન્હ કુટિલ પ્રબોધી કૂબરી૫૦
ઉતરુ ન દેઇ દુસહ રિસ રૂખી મૃગિન્હ ચિતવ જનુ બાઘિનિ ભૂખી
બ્યાધિ અસાધિ જાનિ તિન્હ ત્યાગી ચલીં કહત મતિમંદ અભાગી
રાજુ કરત યહ દૈઅઁ બિગોઈ કીન્હેસિ અસ જસ કરઇ ન કોઈ
એહિ બિધિ બિલપહિં પુર નર નારીં દેહિં કુચાલિહિ કોટિક ગારીં
જરહિં બિષમ જર લેહિં ઉસાસા કવનિ રામ બિનુ જીવન આસા
બિપુલ બિયોગ પ્રજા અકુલાની જનુ જલચર ગન સૂખત પાની
અતિ બિષાદ બસ લોગ લોગાઈ ગએ માતુ પહિં રામુ ગોસાઈ
મુખ પ્રસન્ન ચિત ચૌગુન ચાઊ મિટા સોચુ જનિ રાખૈ રાઊ
દો-નવ ગયંદુ રઘુબીર મનુ રાજુ અલાન સમાન
છૂટ જાનિ બન ગવનુ સુનિ ઉર અનંદુ અધિકાન૫૧
રઘુકુલતિલક જોરિ દોઉ હાથા મુદિત માતુ પદ નાયઉ માથા
દીન્હિ અસીસ લાઇ ઉર લીન્હે ભૂષન બસન નિછાવરિ કીન્હે
બાર બાર મુખ ચુંબતિ માતા નયન નેહ જલુ પુલકિત ગાતા
ગોદ રાખિ પુનિ હૃદયઁ લગાએ સ્ત્રવત પ્રેનરસ પયદ સુહાએ
પ્રેમુ પ્રમોદુ ન કછુ કહિ જાઈ રંક ધનદ પદબી જનુ પાઈ
સાદર સુંદર બદનુ નિહારી બોલી મધુર બચન મહતારી
કહહુ તાત જનની બલિહારી કબહિં લગન મુદ મંગલકારી
સુકૃત સીલ સુખ સીવઁ સુહાઈ જનમ લાભ કઇ અવધિ અઘાઈ
દોહા- જેહિ ચાહત નર નારિ સબ અતિ આરત એહિ ભાઁતિ
જિમિ ચાતક ચાતકિ તૃષિત બૃષ્ટિ સરદ રિતુ સ્વાતિ૫૨
તાત જાઉઁ બલિ બેગિ નહાહૂ જો મન ભાવ મધુર કછુ ખાહૂ
પિતુ સમીપ તબ જાએહુ ભૈઆ ભઇ બડ઼િ બાર જાઇ બલિ મૈઆ
માતુ બચન સુનિ અતિ અનુકૂલા જનુ સનેહ સુરતરુ કે ફૂલા
સુખ મકરંદ ભરે શ્રિયમૂલા નિરખિ રામ મનુ ભવરુઁ ન ભૂલા
ધરમ ધુરીન ધરમ ગતિ જાની કહેઉ માતુ સન અતિ મૃદુ બાની
પિતાઁ દીન્હ મોહિ કાનન રાજૂ જહઁ સબ ભાઁતિ મોર બડ઼ કાજૂ
આયસુ દેહિ મુદિત મન માતા જેહિં મુદ મંગલ કાનન જાતા
જનિ સનેહ બસ ડરપસિ ભોરેં આનઁદુ અંબ અનુગ્રહ તોરેં
દોહા- બરષ ચારિદસ બિપિન બસિ કરિ પિતુ બચન પ્રમાન
આઇ પાય પુનિ દેખિહઉઁ મનુ જનિ કરસિ મલાન૫૩
બચન બિનીત મધુર રઘુબર કે સર સમ લગે માતુ ઉર કરકે
સહમિ સૂખિ સુનિ સીતલિ બાની જિમિ જવાસ પરેં પાવસ પાની
કહિ ન જાઇ કછુ હૃદય બિષાદૂ મનહુઁ મૃગી સુનિ કેહરિ નાદૂ
નયન સજલ તન થર થર કાઁપી માજહિ ખાઇ મીન જનુ માપી
ધરિ ધીરજુ સુત બદનુ નિહારી ગદગદ બચન કહતિ મહતારી
તાત પિતહિ તુમ્હ પ્રાનપિઆરે દેખિ મુદિત નિત ચરિત તુમ્હારે
રાજુ દેન કહુઁ સુભ દિન સાધા કહેઉ જાન બન કેહિં અપરાધા
તાત સુનાવહુ મોહિ નિદાનૂ કો દિનકર કુલ ભયઉ કૃસાનૂ
દોહા- નિરખિ રામ રુખ સચિવસુત કારનુ કહેઉ બુઝાઇ
સુનિ પ્રસંગુ રહિ મૂક જિમિ દસા બરનિ નહિં જાઇ૫૪
રાખિ ન સકઇ ન કહિ સક જાહૂ દુહૂઁ ભાઁતિ ઉર દારુન દાહૂ
લિખત સુધાકર ગા લિખિ રાહૂ બિધિ ગતિ બામ સદા સબ કાહૂ
ધરમ સનેહ ઉભયઁ મતિ ઘેરી ભઇ ગતિ સાઁપ છુછુંદરિ કેરી
રાખઉઁ સુતહિ કરઉઁ અનુરોધૂ ધરમુ જાઇ અરુ બંધુ બિરોધૂ
કહઉઁ જાન બન તૌ બડ઼િ હાની સંકટ સોચ બિબસ ભઇ રાની
બહુરિ સમુઝિ તિય ધરમુ સયાની રામુ ભરતુ દોઉ સુત સમ જાની
સરલ સુભાઉ રામ મહતારી બોલી બચન ધીર ધરિ ભારી
તાત જાઉઁ બલિ કીન્હેહુ નીકા પિતુ આયસુ સબ ધરમક ટીકા
દોહા- રાજુ દેન કહિ દીન્હ બનુ મોહિ ન સો દુખ લેસુ
તુમ્હ બિનુ ભરતહિ ભૂપતિહિ પ્રજહિ પ્રચંડ કલેસુ૫૫
જૌં કેવલ પિતુ આયસુ તાતા તૌ જનિ જાહુ જાનિ બડ઼િ માતા
જૌં પિતુ માતુ કહેઉ બન જાના તૌં કાનન સત અવધ સમાના
પિતુ બનદેવ માતુ બનદેવી ખગ મૃગ ચરન સરોરુહ સેવી
અંતહુઁ ઉચિત નૃપહિ બનબાસૂ બય બિલોકિ હિયઁ હોઇ હરાઁસૂ
બડ઼ભાગી બનુ અવધ અભાગી જો રઘુબંસતિલક તુમ્હ ત્યાગી
જૌં સુત કહૌ સંગ મોહિ લેહૂ તુમ્હરે હૃદયઁ હોઇ સંદેહૂ
પૂત પરમ પ્રિય તુમ્હ સબહી કે પ્રાન પ્રાન કે જીવન જી કે
તે તુમ્હ કહહુ માતુ બન જાઊઁ મૈં સુનિ બચન બૈઠિ પછિતાઊઁ
દોહા- યહ બિચારિ નહિં કરઉઁ હઠ ઝૂઠ સનેહુ બઢ઼ાઇ
માનિ માતુ કર નાત બલિ સુરતિ બિસરિ જનિ જાઇ૫૬
દેવ પિતર સબ તુન્હહિ ગોસાઈ રાખહુઁ પલક નયન કી નાઈ
અવધિ અંબુ પ્રિય પરિજન મીના તુમ્હ કરુનાકર ધરમ ધુરીના
અસ બિચારિ સોઇ કરહુ ઉપાઈ સબહિ જિઅત જેહિં ભેંટેહુ આઈ
જાહુ સુખેન બનહિ બલિ જાઊઁ કરિ અનાથ જન પરિજન ગાઊઁ
સબ કર આજુ સુકૃત ફલ બીતા ભયઉ કરાલ કાલુ બિપરીતા
બહુબિધિ બિલપિ ચરન લપટાની પરમ અભાગિનિ આપુહિ જાની
દારુન દુસહ દાહુ ઉર બ્યાપા બરનિ ન જાહિં બિલાપ કલાપા
રામ ઉઠાઇ માતુ ઉર લાઈ કહિ મૃદુ બચન બહુરિ સમુઝાઈ
દોહા- સમાચાર તેહિ સમય સુનિ સીય ઉઠી અકુલાઇ
જાઇ સાસુ પદ કમલ જુગ બંદિ બૈઠિ સિરુ નાઇ૫૭
દીન્હિ અસીસ સાસુ મૃદુ બાની અતિ સુકુમારિ દેખિ અકુલાની
બૈઠિ નમિતમુખ સોચતિ સીતા રૂપ રાસિ પતિ પ્રેમ પુનીતા
ચલન ચહત બન જીવનનાથૂ કેહિ સુકૃતી સન હોઇહિ સાથૂ
કી તનુ પ્રાન કિ કેવલ પ્રાના બિધિ કરતબુ કછુ જાઇ ન જાના
ચારુ ચરન નખ લેખતિ ધરની નૂપુર મુખર મધુર કબિ બરની
મનહુઁ પ્રેમ બસ બિનતી કરહીં હમહિ સીય પદ જનિ પરિહરહીં
મંજુ બિલોચન મોચતિ બારી બોલી દેખિ રામ મહતારી
તાત સુનહુ સિય અતિ સુકુમારી સાસુ સસુર પરિજનહિ પિઆરી
દોહા- પિતા જનક ભૂપાલ મનિ સસુર ભાનુકુલ ભાનુ
પતિ રબિકુલ કૈરવ બિપિન બિધુ ગુન રૂપ નિધાનુ૫૮
મૈં પુનિ પુત્રબધૂ પ્રિય પાઈ રૂપ રાસિ ગુન સીલ સુહાઈ
નયન પુતરિ કરિ પ્રીતિ બઢ઼ાઈ રાખેઉઁ પ્રાન જાનિકિહિં લાઈ
કલપબેલિ જિમિ બહુબિધિ લાલી સીંચિ સનેહ સલિલ પ્રતિપાલી
ફૂલત ફલત ભયઉ બિધિ બામા જાનિ ન જાઇ કાહ પરિનામા
પલઁગ પીઠ તજિ ગોદ હિંડ઼ોરા સિયઁ ન દીન્હ પગુ અવનિ કઠોરા
જિઅનમૂરિ જિમિ જોગવત રહઊઁ દીપ બાતિ નહિં ટારન કહઊઁ
સોઇ સિય ચલન ચહતિ બન સાથા આયસુ કાહ હોઇ રઘુનાથા
ચંદ કિરન રસ રસિક ચકોરી રબિ રુખ નયન સકઇ કિમિ જોરી
દોહા- કરિ કેહરિ નિસિચર ચરહિં દુષ્ટ જંતુ બન ભૂરિ
બિષ બાટિકાઁ કિ સોહ સુત સુભગ સજીવનિ મૂરિ૫૯
બન હિત કોલ કિરાત કિસોરી રચીં બિરંચિ બિષય સુખ ભોરી
પાઇન કૃમિ જિમિ કઠિન સુભાઊ તિન્હહિ કલેસુ ન કાનન કાઊ
કૈ તાપસ તિય કાનન જોગૂ જિન્હ તપ હેતુ તજા સબ ભોગૂ
સિય બન બસિહિ તાત કેહિ ભાઁતી ચિત્રલિખિત કપિ દેખિ ડેરાતી
સુરસર સુભગ બનજ બન ચારી ડાબર જોગુ કિ હંસકુમારી
અસ બિચારિ જસ આયસુ હોઈ મૈં સિખ દેઉઁ જાનકિહિ સોઈ
જૌં સિય ભવન રહૈ કહ અંબા મોહિ કહઁ હોઇ બહુત અવલંબા
સુનિ રઘુબીર માતુ પ્રિય બાની સીલ સનેહ સુધાઁ જનુ સાની
દોહા- કહિ પ્રિય બચન બિબેકમય કીન્હિ માતુ પરિતોષ
લગે પ્રબોધન જાનકિહિ પ્રગટિ બિપિન ગુન દોષ૬૦
માસપારાયણ, ચૌદહવાઁ વિશ્રામ