શ્રી રામચરિત માનસ/ પહેલો વિશ્ચામ
| શ્રી રામચરિત માનસ પહેલો વિશ્ચામ ગોસ્વામી તુલસીદાસ |
૨. અયોધ્યા કાન્ડ → |
<poem>
શ્રીજાનકીવલ્લભો વિજયતે શ્રી રામચરિત માનસ
પ્રથમ સોપાન (બાલકાણ્ડ)
શ્લોક
વર્ણાનામર્થસંઘાનાં રસાનાં છન્દસામપિ મઙ્ગલાનાં ચ કર્ત્તારૌ વન્દે વાણીવિનાયકૌ (૧)
ભવાનીશઙ્કરૌ વન્દે શ્રદ્ધાવિશ્વાસરૂપિણૌ યાભ્યાં વિના ન પશ્યન્તિ સિદ્ધાઃસ્વાન્તઃસ્થમીશ્વરમ્ (૨)
વન્દે બોધમયં નિત્યં ગુરું શઙ્કરરૂપિણમ્ યમાશ્રિતો હિ વક્રોઽપિ ચન્દ્રઃ સર્વત્ર વન્દ્યતે (૩)
સીતારામગુણગ્રામપુણ્યારણ્યવિહારિણૌ વન્દે વિશુદ્ધવિજ્ઞાનૌ કબીશ્વરકપીશ્વરૌ (૪)
ઉદ્ભવસ્થિતિસંહારકારિણીં ક્લેશહારિણીમ્ | સર્વશ્રેયસ્કરીં સીતાં નતોઽહં રામવલ્લભામ્ (૫)
યન્માયાવશવર્તિં વિશ્વમખિલં બ્રહ્માદિદેવાસુરા યત્સત્વાદમૃષૈવ ભાતિ સકલં રજ્જૌ યથાહેર્ભ્રમઃ | યત્પાદપ્લવમેકમેવ હિ ભવામ્ભોધેસ્તિતીર્ષાવતાં વન્દેઽહં તમશેષકારણપરં રામાખ્યમીશં હરિમ્ (૬)
નાનાપુરાણનિગમાગમસમ્મતં યદ્ રામાયણે નિગદિતં ક્વચિદન્યતોઽપિ | સ્વાન્તઃસુખાય તુલસી રઘુનાથગાથા- ભાષાનિબન્ધમતિમઞ્જુલમાતનોતિ (૭)
સો0-
જો સુમિરત સિધિ હોઇ ગન નાયક કરિબર બદન | કરઉ અનુગ્રહ સોઇ બુદ્ધિ રાસિ સુભ ગુન સદન (૧)
મૂક હોઇ બાચાલ પંગુ ચઢઇ ગિરિબર ગહન | જાસુ કૃપાઁ સો દયાલ દ્રવઉ સકલ કલિ મલ દહન (૨)
નીલ સરોરુહ સ્યામ તરુન અરુન બારિજ નયન | કરઉ સો મમ ઉર ધામ સદા છીરસાગર સયન (૩)
કુંદ ઇંદુ સમ દેહ ઉમા રમન કરુના અયન | જાહિ દીન પર નેહ કરઉ કૃપા મર્દન મયન (૪)
બંદઉ ગુરુ પદ કંજ કૃપા સિંધુ નરરૂપ હરિ | મહામોહ તમ પુંજ જાસુ બચન રબિ કર નિકર (૫)
ચૌપાઈ
બંદઉ ગુરુ પદ પદુમ પરાગા, સુરુચિ સુબાસ સરસ અનુરાગા || અમિય મૂરિમય ચૂરન ચારૂ, સમન સકલ ભવ રુજ પરિવારૂ ||૧||
સુકૃતિ સંભુ તન બિમલ બિભૂતી, મંજુલ મંગલ મોદ પ્રસૂતી || જન મન મંજુ મુકુર મલ હરની, કિએઁ તિલક ગુન ગન બસ કરની ||૨||
શ્રીગુર પદ નખ મનિ ગન જોતી, સુમિરત દિબ્ય દ્રૃષ્ટિ હિયઁ હોતી || દલન મોહ તમ સો સપ્રકાસૂ, બડે ભાગ ઉર આવઇ જાસૂ ||૩||
ઉઘરહિં બિમલ બિલોચન હી કે, મિટહિં દોષ દુખ ભવ રજની કે || સૂઝહિં રામ ચરિત મનિ માનિક, ગુપુત પ્રગટ જહઁ જો જેહિ ખાનિક ||૪||
દોહો
જથા સુઅંજન અંજિ દૃગ સાધક સિદ્ધ સુજાન | કૌતુક દેખત સૈલ બન ભૂતલ ભૂરિ નિધાન ||૧||
ચૌપાઈ
એહિ મહઁ રઘુપતિ નામ ઉદારા, અતિ પાવન પુરાન શ્રુતિ સારા || મંગલ ભવન અમંગલ હારી, ઉમા સહિત જેહિ જપત પુરારી ||૧||
ભનિતિ બિચિત્ર સુકબિ કૃત જોઊ, રામ નામ બિનુ સોહ ન સોઊ || બિધુબદની સબ ભાઁતિ સઁવારી, સોન ન બસન બિના બર નારી ||૨||
સબ ગુન રહિત કુકબિ કૃત બાની, રામ નામ જસ અંકિત જાની || સાદર કહહિં સુનહિં બુધ તાહી, મધુકર સરિસ સંત ગુનગ્રાહી ||૩||
જદપિ કબિત રસ એકઉ નાહી, રામ પ્રતાપ પ્રકટ એહિ માહીં || સોઇ ભરોસ મોરેં મન આવા, કેહિં ન સુસંગ બડપ્પનુ પાવા ||૪||
ધૂમઉ તજઇ સહજ કરુઆઈ, અગરુ પ્રસંગ સુગંધ બસાઈ || ભનિતિ ભદેસ બસ્તુ ભલિ બરની, રામ કથા જગ મંગલ કરની ||૫||
છંદ
મંગલ કરનિ કલિ મલ હરનિ તુલસી કથા રઘુનાથ કી || ગતિ કૂર કબિતા સરિત કી જ્યોં સરિત પાવન પાથ કી || પ્રભુ સુજસ સંગતિ ભનિતિ ભલિ હોઇહિ સુજન મન ભાવની || ભવ અંગ ભૂતિ મસાન કી સુમિરત સુહાવનિ પાવની ||
દોહો
પ્રિય લાગિહિ અતિ સબહિ મમ ભનિતિ રામ જસ સંગ | દારુ બિચારુ કિ કરઇ કોઉ બંદિઅ મલય પ્રસંગ ||૧0(ક)|| સ્યામ સુરભિ પય બિસદ અતિ ગુનદ કરહિં સબ પાન | ગિરા ગ્રામ્ય સિય રામ જસ ગાવહિં સુનહિં સુજાન ||૧0(ખ)||
ચૌપાઈ
ગુરુ પદ રજ મૃદુ મંજુલ અંજન, નયન અમિઅ દૃગ દોષ બિભંજન || તેહિં કરિ બિમલ બિબેક બિલોચન, બરનઉઁ રામ ચરિત ભવ મોચન ||૧||
બંદઉઁ પ્રથમ મહીસુર ચરના, મોહ જનિત સંસય સબ હરના || સુજન સમાજ સકલ ગુન ખાની, કરઉઁ પ્રનામ સપ્રેમ સુબાની ||૨||
સાધુ ચરિત સુભ ચરિત કપાસૂ, નિરસ બિસદ ગુનમય ફલ જાસૂ || જો સહિ દુખ પરછિદ્ર દુરાવા, બંદનીય જેહિં જગ જસ પાવા ||૩||
મુદ મંગલમય સંત સમાજૂ, જો જગ જંગમ તીરથરાજૂ || રામ ભક્તિ જહઁ સુરસરિ ધારા, સરસઇ બ્રહ્મ બિચાર પ્રચારા ||૪||
બિધિ નિષેધમય કલિ મલ હરની, કરમ કથા રબિનંદનિ બરની || હરિ હર કથા બિરાજતિ બેની, સુનત સકલ મુદ મંગલ દેની ||૫||
બટુ બિસ્વાસ અચલ નિજ ધરમા, તીરથરાજ સમાજ સુકરમા || સબહિં સુલભ સબ દિન સબ દેસા, સેવત સાદર સમન કલેસા ||૬||
અકથ અલૌકિક તીરથરાઊ, દેઇ સદ્ય ફલ પ્રગટ પ્રભાઊ ||૭||
દોહો
સુનિ સમુઝહિં જન મુદિત મન મજ્જહિં અતિ અનુરાગ | લહહિં ચારિ ફલ અછત તનુ સાધુ સમાજ પ્રયાગ (૨)
ચૌપાઈ
મજ્જન ફલ પેખિઅ તતકાલા, કાક હોહિં પિક બકઉ મરાલા || સુનિ આચરજ કરૈ જનિ કોઈ, સતસંગતિ મહિમા નહિં ગોઈ ||૧||
બાલમીક નારદ ઘટજોની, નિજ નિજ મુખનિ કહી નિજ હોની || જલચર થલચર નભચર નાના, જે જડ ચેતન જીવ જહાના ||૨||
મતિ કીરતિ ગતિ ભૂતિ ભલાઈ, જબ જેહિં જતન જહાઁ જેહિં પાઈ || સો જાનબ સતસંગ પ્રભાઊ, લોકહુઁ બેદ ન આન ઉપાઊ ||૩||
બિનુ સતસંગ બિબેક ન હોઈ, રામ કૃપા બિનુ સુલભ ન સોઈ || સતસંગત મુદ મંગલ મૂલા, સોઇ ફલ સિધિ સબ સાધન ફૂલા ||૪||
સઠ સુધરહિં સતસંગતિ પાઈ, પારસ પરસ કુધાત સુહાઈ || બિધિ બસ સુજન કુસંગત પરહીં, ફનિ મનિ સમ નિજ ગુન અનુસરહીં ||૫||
બિધિ હરિ હર કબિ કોબિદ બાની, કહત સાધુ મહિમા સકુચાની || સો મો સન કહિ જાત ન કૈસેં, સાક બનિક મનિ ગુન ગન જૈસેં ||૬||
દોહો
બંદઉઁ સંત સમાન ચિત હિત અનહિત નહિં કોઇ | અંજલિ ગત સુભ સુમન જિમિ સમ સુગંધ કર દોઇ ||3(ક)||
સંત સરલ ચિત જગત હિત જાનિ સુભાઉ સનેહુ | બાલબિનય સુનિ કરિ કૃપા રામ ચરન રતિ દેહુ ||3(ખ)||
ચૌપાઈ
બહુરિ બંદિ ખલ ગન સતિભાએઁ, જે બિનુ કાજ દાહિનેહુ બાએઁ || પર હિત હાનિ લાભ જિન્હ કેરેં, ઉજરેં હરષ બિષાદ બસેરેં ||૧||
હરિ હર જસ રાકેસ રાહુ સે, પર અકાજ ભટ સહસબાહુ સે || જે પર દોષ લખહિં સહસાખી, પર હિત ઘૃત જિન્હ કે મન માખી ||૨||
તેજ કૃસાનુ રોષ મહિષેસા, અઘ અવગુન ધન ધની ધનેસા || ઉદય કેત સમ હિત સબહી કે, કુંભકરન સમ સોવત નીકે ||૩||
પર અકાજુ લગિ તનુ પરિહરહીં, જિમિ હિમ ઉપલ કૃષી દલિ ગરહીં || બંદઉઁ ખલ જસ સેષ સરોષા, સહસ બદન બરનઇ પર દોષા ||૪||
પુનિ પ્રનવઉઁ પૃથુરાજ સમાના, પર અઘ સુનઇ સહસ દસ કાના || બહુરિ સક્ર સમ બિનવઉઁ તેહી, સંતત સુરાનીક હિત જેહી ||૫||
બચન બજ્ર જેહિ સદા પિઆરા, સહસ નયન પર દોષ નિહારા ||૬||
દોહો
ઉદાસીન અરિ મીત હિત સુનત જરહિં ખલ રીતિ | જાનિ પાનિ જુગ જોરિ જન બિનતી કરઇ સપ્રીતિ ||૪||
ચૌપાઈ
મૈં અપની દિસિ કીન્હ નિહોરા, તિન્હ નિજ ઓર ન લાઉબ ભોરા || બાયસ પલિઅહિં અતિ અનુરાગા, હોહિં નિરામિષ કબહુઁ કિ કાગા ||૧||
બંદઉઁ સંત અસજ્જન ચરના, દુખપ્રદ ઉભય બીચ કછુ બરના || બિછુરત એક પ્રાન હરિ લેહીં, મિલત એક દુખ દારુન દેહીં ||૨||
ઉપજહિં એક સંગ જગ માહીં, જલજ જોંક જિમિ ગુન બિલગાહીં || સુધા સુરા સમ સાધૂ અસાધૂ, જનક એક જગ જલધિ અગાધૂ ||૩||
ભલ અનભલ નિજ નિજ કરતૂતી, લહત સુજસ અપલોક બિભૂતી || સુધા સુધાકર સુરસરિ સાધૂ, ગરલ અનલ કલિમલ સરિ બ્યાધૂ ||૪||
ગુન અવગુન જાનત સબ કોઈ, જો જેહિ ભાવ નીક તેહિ સોઈ ||૫||
દોહો
ભલો ભલાઇહિ પૈ લહઇ લહઇ નિચાઇહિ નીચુ | સુધા સરાહિઅ અમરતાઁ ગરલ સરાહિઅ મીચુ ||૫||
ચૌપાઈ
ખલ અઘ અગુન સાધૂ ગુન ગાહા, ઉભય અપાર ઉદધિ અવગાહા || તેહિ તેં કછુ ગુન દોષ બખાને, સંગ્રહ ત્યાગ ન બિનુ પહિચાને ||૧||
ભલેઉ પોચ સબ બિધિ ઉપજાએ, ગનિ ગુન દોષ બેદ બિલગાએ || કહહિં બેદ ઇતિહાસ પુરાના, બિધિ પ્રપંચુ ગુન અવગુન સાના ||૨||
દુખ સુખ પાપ પુન્ય દિન રાતી, સાધુ અસાધુ સુજાતિ કુજાતી || દાનવ દેવ ઊઁચ અરુ નીચૂ, અમિઅ સુજીવનુ માહુરુ મીચૂ ||૩||
માયા બ્રહ્મ જીવ જગદીસા, લચ્છિ અલચ્છિ રંક અવનીસા || કાસી મગ સુરસરિ ક્રમનાસા, મરુ મારવ મહિદેવ ગવાસા ||૪||
સરગ નરક અનુરાગ બિરાગા, નિગમાગમ ગુન દોષ બિભાગા ||૫||
દોહો
જડ ચેતન ગુન દોષમય બિસ્વ કીન્હ કરતાર | સંત હંસ ગુન ગહહિં પય પરિહરિ બારિ બિકાર ||6||
ચૌપાઈ
અસ બિબેક જબ દેઇ બિધાતા, તબ તજિ દોષ ગુનહિં મનુ રાતા || કાલ સુભાઉ કરમ બરિઆઈ, ભલેઉ પ્રકૃતિ બસ ચુકઇ ભલાઈ ||૧||
સો સુધારિ હરિજન જિમિ લેહીં, દલિ દુખ દોષ બિમલ જસુ દેહીં || ખલઉ કરહિં ભલ પાઇ સુસંગૂ, મિટઇ ન મલિન સુભાઉ અભંગૂ ||૨||
લખિ સુબેષ જગ બંચક જેઊ, બેષ પ્રતાપ પૂજિઅહિં તેઊ || ઉધરહિં અંત ન હોઇ નિબાહૂ, કાલનેમિ જિમિ રાવન રાહૂ ||૩||
કિએહુઁ કુબેષ સાધુ સનમાનૂ, જિમિ જગ જામવંત હનુમાનૂ || હાનિ કુસંગ સુસંગતિ લાહૂ, લોકહુઁ બેદ બિદિત સબ કાહૂ ||૪||
ગગન ચઢઇ રજ પવન પ્રસંગા, કીચહિં મિલઇ નીચ જલ સંગા || સાધુ અસાધુ સદન સુક સારીં, સુમિરહિં રામ દેહિં ગનિ ગારી ||૫||
ધૂમ કુસંગતિ કારિખ હોઈ, લિખિઅ પુરાન મંજુ મસિ સોઈ || સોઇ જલ અનલ અનિલ સંઘાતા, હોઇ જલદ જગ જીવન દાતા ||૬||
દોહો
ગ્રહ ભેષજ જલ પવન પટ પાઇ કુજોગ સુજોગ | હોહિ કુબસ્તુ સુબસ્તુ જગ લખહિં સુલચ્છન લોગ ||7(ક)||
સમ પ્રકાસ તમ પાખ દુહુઁ નામ ભેદ બિધિ કીન્હ | સસિ સોષક પોષક સમુઝિ જગ જસ અપજસ દીન્હ ||7(ખ)||
જડ ચેતન જગ જીવ જત સકલ રામમય જાનિ | બંદઉઁ સબ કે પદ કમલ સદા જોરિ જુગ પાનિ ||7(ગ)||
દેવ દનુજ નર નાગ ખગ પ્રેત પિતર ગંધર્બ | બંદઉઁ કિંનર રજનિચર કૃપા કરહુ અબ સર્બ ||7(ઘ)||
ચૌપાઈ
આકર ચારિ લાખ ચૌરાસી, જાતિ જીવ જલ થલ નભ બાસી || સીય રામમય સબ જગ જાની, કરઉઁ પ્રનામ જોરિ જુગ પાની ||૧||
જાનિ કૃપાકર કિંકર મોહૂ, સબ મિલિ કરહુ છાડિ છલ છોહૂ || નિજ બુધિ બલ ભરોસ મોહિ નાહીં, તાતેં બિનય કરઉઁ સબ પાહી ||૨||
કરન ચહઉઁ રઘુપતિ ગુન ગાહા, લઘુ મતિ મોરિ ચરિત અવગાહા || સૂઝ ન એકઉ અંગ ઉપાઊ, મન મતિ રંક મનોરથ રાઊ ||૩||
મતિ અતિ નીચ ઊઁચિ રુચિ આછી, ચહિઅ અમિઅ જગ જુરઇ ન છાછી || છમિહહિં સજ્જન મોરિ ઢિઠાઈ, સુનિહહિં બાલબચન મન લાઈ ||૪||
જૌ બાલક કહ તોતરિ બાતા, સુનહિં મુદિત મન પિતુ અરુ માતા || હઁસિહહિ કૂર કુટિલ કુબિચારી, જે પર દૂષન ભૂષનધારી ||૫||
નિજ કવિત કેહિ લાગ ન નીકા, સરસ હોઉ અથવા અતિ ફીકા || જે પર ભનિતિ સુનત હરષાહી, તે બર પુરુષ બહુત જગ નાહીં ||૬||
જગ બહુ નર સર સરિ સમ ભાઈ, જે નિજ બાઢિ બઢહિં જલ પાઈ || સજ્જન સકૃત સિંધુ સમ કોઈ, દેખિ પૂર બિધુ બાઢઇ જોઈ ||૭||
દોહો
ભાગ છોટ અભિલાષુ બ કરઉઁ એક બિસ્વાસ | પૈહહિં સુખ સુનિ સુજન સબ ખલ કરહહિં ઉપહાસ ||8||
ચૌપાઈ
ખલ પરિહાસ હોઇ હિત મોરા, કાક કહહિં કલકંઠ કઠોરા || હંસહિ બક દાદુર ચાતકહી, હઁસહિં મલિન ખલ બિમલ બતકહી ||૧||
કબિત રસિક ન રામ પદ નેહૂ, તિન્હ કહઁ સુખદ હાસ રસ એહૂ || ભાષા ભનિતિ ભોરિ મતિ મોરી, હઁસિબે જોગ હઁસેં નહિં ખોરી ||૨||
પ્રભુ પદ પ્રીતિ ન સામુઝિ નીકી, તિન્હહિ કથા સુનિ લાગહિ ફીકી || હરિ હર પદ રતિ મતિ ન કુતરકી, તિન્હ કહુઁ મધુર કથા રઘુવર કી ||૩||
રામ ભગતિ ભૂષિત જિયઁ જાની, સુનિહહિં સુજન સરાહિ સુબાની || કબિ ન હોઉઁ નહિં બચન પ્રબીનૂ, સકલ કલા સબ બિદ્યા હીનૂ ||૪||
આખર અરથ અલંકૃતિ નાના, છંદ પ્રબંધ અનેક બિધાના || ભાવ ભેદ રસ ભેદ અપારા, કબિત દોષ ગુન બિબિધ પ્રકારા ||૫|||
કબિત બિબેક એક નહિં મોરેં, સત્ય કહઉઁ લિખિ કાગદ કોરે ||૬||
દોહો'
ભનિતિ મોરિ સબ ગુન રહિત બિસ્વ બિદિત ગુન એક | સો બિચારિ સુનિહહિં સુમતિ જિન્હ કેં બિમલ બિવેક ||9||
ચૌપાઈ
મનિ માનિક મુકુતા છબિ જૈસી, અહિ ગિરિ ગજ સિર સોહ ન તૈસી || નૃપ કિરીટ તરુની તનુ પાઈ, લહહિં સકલ સોભા અધિકાઈ ||૧||
તૈસેહિં સુકબિ કબિત બુધ કહહીં, ઉપજહિં અનત અનત છબિ લહહીં || ભગતિ હેતુ બિધિ ભવન બિહાઈ, સુમિરત સારદ આવતિ ધાઈ ||૨||
રામ ચરિત સર બિનુ અન્હવાએઁ, સો શ્રમ જાઇ ન કોટિ ઉપાએઁ || કબિ કોબિદ અસ હૃદયઁ બિચારી, ગાવહિં હરિ જસ કલિ મલ હારી ||૩||
કીન્હેં પ્રાકૃત જન ગુન ગાના, સિર ધુનિ ગિરા લગત પછિતાના || હૃદય સિંધુ મતિ સીપ સમાના, સ્વાતિ સારદા કહહિં સુજાના ||૪||
જૌં બરષઇ બર બારિ બિચારૂ, હોહિં કબિત મુકુતામનિ ચારૂ ||૫||
દોહો
જુગુતિ બેધિ પુનિ પોહિઅહિં રામચરિત બર તાગ | પહિરહિં સજ્જન બિમલ ઉર સોભા અતિ અનુરાગ ||૧૨||
ચૌપાઈ
જે જનમે કલિકાલ કરાલા, કરતબ બાયસ બેષ મરાલા || ચલત કુપંથ બેદ મગ છાઁડ઼ે, કપટ કલેવર કલિ મલ ભાઁડ઼ે ||૧||
બંચક ભગત કહાઇ રામ કે, કિંકર કંચન કોહ કામ કે || તિન્હ મહઁ પ્રથમ રેખ જગ મોરી, ધીંગ ધરમધ્વજ ધંધક ધોરી ||૨||
જૌં અપને અવગુન સબ કહઊઁ, બાઢ઼ઇ કથા પાર નહિં લહઊઁ || તાતે મૈં અતિ અલપ બખાને, થોરે મહુઁ જાનિહહિં સયાને ||૩|||
સમુઝિ બિબિધિ બિધિ બિનતી મોરી, કોઉ ન કથા સુનિ દેઇહિ ખોરી || એતેહુ પર કરિહહિં જે અસંકા, મોહિ તે અધિક તે જડ઼ મતિ રંકા ||૪||
કબિ ન હોઉઁ નહિં ચતુર કહાવઉઁ, મતિ અનુરૂપ રામ ગુન ગાવઉઁ || કહઁ રઘુપતિ કે ચરિત અપારા, કહઁ મતિ મોરિ નિરત સંસારા ||૫||
જેહિં મારુત ગિરિ મેરુ ઉડ઼ાહીં, કહહુ તૂલ કેહિ લેખે માહીં || સમુઝત અમિત રામ પ્રભુતાઈ, કરત કથા મન અતિ કદરાઈ ||૬||
દોહો
સારદ સેસ મહેસ બિધિ આગમ નિગમ પુરાન | નેતિ નેતિ કહિ જાસુ ગુન કરહિં નિરંતર ગાન ||12||
ચૌપાઈ
સબ જાનત પ્રભુ પ્રભુતા સોઈ, તદપિ કહેં બિનુ રહા ન કોઈ || તહાઁ બેદ અસ કારન રાખા, ભજન પ્રભાઉ ભાઁતિ બહુ ભાષા ||૧||
એક અનીહ અરૂપ અનામા, અજ સચ્ચિદાનંદ પર ધામા || બ્યાપક બિસ્વરૂપ ભગવાના, તેહિં ધરિ દેહ ચરિત કૃત નાના ||૨||
સો કેવલ ભગતન હિત લાગી, પરમ કૃપાલ પ્રનત અનુરાગી || જેહિ જન પર મમતા અતિ છોહૂ, જેહિં કરુના કરિ કીન્હ ન કોહૂ ||૩||
ગઈ બહોર ગરીબ નેવાજૂ, સરલ સબલ સાહિબ રઘુરાજૂ || બુધ બરનહિં હરિ જસ અસ જાની, કરહિ પુનીત સુફલ નિજ બાની ||૪||
તેહિં બલ મૈં રઘુપતિ ગુન ગાથા, કહિહઉઁ નાઇ રામ પદ માથા || મુનિન્હ પ્રથમ હરિ કીરતિ ગાઈ, તેહિં મગ ચલત સુગમ મોહિ ભાઈ ||૫||
દોહો
અતિ અપાર જે સરિત બર જૌં નૃપ સેતુ કરાહિં | ચઢિ પિપીલિકઉ પરમ લઘુ બિનુ શ્રમ પારહિ જાહિં ||13||
એહિ પ્રકાર બલ મનહિ દેખાઈ, કરિહઉઁ રઘુપતિ કથા સુહાઈ || બ્યાસ આદિ કબિ પુંગવ નાના, જિન્હ સાદર હરિ સુજસ બખાના ||૧||
ચરન કમલ બંદઉઁ તિન્હ કેરે, પુરવહુઁ સકલ મનોરથ મેરે || કલિ કે કબિન્હ કરઉઁ પરનામા, જિન્હ બરને રઘુપતિ ગુન ગ્રામા ||૨||
જે પ્રાકૃત કબિ પરમ સયાને, ભાષાઁ જિન્હ હરિ ચરિત બખાને || ભએ જે અહહિં જે હોઇહહિં આગેં, પ્રનવઉઁ સબહિં કપટ સબ ત્યાગેં ||૩||
હોહુ પ્રસન્ન દેહુ બરદાનૂ, સાધુ સમાજ ભનિતિ સનમાનૂ || જો પ્રબંધ બુધ નહિં આદરહીં, સો શ્રમ બાદિ બાલ કબિ કરહીં ||૪||
કીરતિ ભનિતિ ભૂતિ ભલિ સોઈ, સુરસરિ સમ સબ કહઁ હિત હોઈ || રામ સુકીરતિ ભનિતિ ભદેસા, અસમંજસ અસ મોહિ અઁદેસા ||૫|||
તુમ્હરી કૃપા સુલભ સોઉ મોરે, સિઅનિ સુહાવનિ ટાટ પટોરે ||૬||
દોહો
સરલ કબિત કીરતિ બિમલ સોઇ આદરહિં સુજાન | સહજ બયર બિસરાઇ રિપુ જો સુનિ કરહિં બખાન ||૧૪(ક)||
સો ન હોઇ બિનુ બિમલ મતિ મોહિ મતિ બલ અતિ થોર | કરહુ કૃપા હરિ જસ કહઉઁ પુનિ પુનિ કરઉઁ નિહોર ||૧૪(ખ)||
કબિ કોબિદ રઘુબર ચરિત માનસ મંજુ મરાલ | બાલ બિનય સુનિ સુરુચિ લખિ મોપર હોહુ કૃપાલ ||૧૪(ગ)||
–*–*– સો0-
બંદઉઁ મુનિ પદ કંજુ રામાયન જેહિં નિરમયઉ | સખર સુકોમલ મંજુ દોષ રહિત દૂષન સહિત ||૧૪(ઘ)||
બંદઉઁ ચારિઉ બેદ ભવ બારિધિ બોહિત સરિસ | જિન્હહિ ન સપનેહુઁ ખેદ બરનત રઘુબર બિસદ જસુ ||૧૪(ઙ)||
બંદઉઁ બિધિ પદ રેનુ ભવ સાગર જેહિ કીન્હ જહઁ | સંત સુધા સસિ ધેનુ પ્રગટે ખલ બિષ બારુની ||૧૪(ચ)||
દોહો
બિબુધ બિપ્ર બુધ ગ્રહ ચરન બંદિ કહઉઁ કર જોરિ | હોઇ પ્રસન્ન પુરવહુ સકલ મંજુ મનોરથ મોરિ ||14(છ)||
ચૌપાઈ
પુનિ બંદઉઁ સારદ સુરસરિતા, જુગલ પુનીત મનોહર ચરિતા || મજ્જન પાન પાપ હર એકા, કહત સુનત એક હર અબિબેકા ||૧||
ગુર પિતુ માતુ મહેસ ભવાની, પ્રનવઉઁ દીનબંધુ દિન દાની || સેવક સ્વામિ સખા સિય પી કે, હિત નિરુપધિ સબ બિધિ તુલસીકે ||૨||
કલિ બિલોકિ જગ હિત હર ગિરિજા, સાબર મંત્ર જાલ જિન્હ સિરિજા || અનમિલ આખર અરથ ન જાપૂ, પ્રગટ પ્રભાઉ મહેસ પ્રતાપૂ ||૩||
સો ઉમેસ મોહિ પર અનુકૂલા, કરિહિં કથા મુદ મંગલ મૂલા || સુમિરિ સિવા સિવ પાઇ પસાઊ, બરનઉઁ રામચરિત ચિત ચાઊ ||૪||
ભનિતિ મોરિ સિવ કૃપાઁ બિભાતી, સસિ સમાજ મિલિ મનહુઁ સુરાતી || જે એહિ કથહિ સનેહ સમેતા, કહિહહિં સુનિહહિં સમુઝિ સચેતા ||૫||
હોઇહહિં રામ ચરન અનુરાગી, કલિ મલ રહિત સુમંગલ ભાગી ||૬||
દોહો
સપનેહુઁ સાચેહુઁ મોહિ પર જૌં હર ગૌરિ પસાઉ | તૌ ફુર હોઉ જો કહેઉઁ સબ ભાષા ભનિતિ પ્રભાઉ ||૧૫||
ચૌપાઈ
બંદઉઁ અવધ પુરી અતિ પાવનિ, સરજૂ સરિ કલિ કલુષ નસાવનિ || પ્રનવઉઁ પુર નર નારિ બહોરી, મમતા જિન્હ પર પ્રભુહિ ન થોરી ||૧||
સિય નિંદક અઘ ઓઘ નસાએ, લોક બિસોક બનાઇ બસાએ || બંદઉઁ કૌસલ્યા દિસિ પ્રાચી, કીરતિ જાસુ સકલ જગ માચી ||૨||
પ્રગટેઉ જહઁ રઘુપતિ સસિ ચારૂ, બિસ્વ સુખદ ખલ કમલ તુસારૂ || દસરથ રાઉ સહિત સબ રાની, સુકૃત સુમંગલ મૂરતિ માની ||૩||
કરઉઁ પ્રનામ કરમ મન બાની, કરહુ કૃપા સુત સેવક જાની || જિન્હહિ બિરચિ બડ઼ ભયઉ બિધાતા, મહિમા અવધિ રામ પિતુ માતા ||૪||
સો0-
બંદઉઁ અવધ ભુઆલ સત્ય પ્રેમ જેહિ રામ પદ | બિછુરત દીનદયાલ પ્રિય તનુ તૃન ઇવ પરિહરેઉ ||૧૬||
પ્રનવઉઁ પરિજન સહિત બિદેહૂ, જાહિ રામ પદ ગૂઢ઼ સનેહૂ|| જોગ ભોગ મહઁ રાખેઉ ગોઈ, રામ બિલોકત પ્રગટેઉ સોઈ ||૧||
પ્રનવઉઁ પ્રથમ ભરત કે ચરના, જાસુ નેમ બ્રત જાઇ ન બરના || રામ ચરન પંકજ મન જાસૂ, લુબુધ મધુપ ઇવ તજઇ ન પાસૂ ||૨||
બંદઉઁ લછિમન પદ જલજાતા, સીતલ સુભગ ભગત સુખ દાતા || રઘુપતિ કીરતિ બિમલ પતાકા, દંડ સમાન ભયઉ જસ જાકા ||૩||
સેષ સહસ્ત્રસીસ જગ કારન, જો અવતરેઉ ભૂમિ ભય ટારન || સદા સો સાનુકૂલ રહ મો પર, કૃપાસિંધુ સૌમિત્રિ ગુનાકર ||૪||
રિપુસૂદન પદ કમલ નમામી, સૂર સુસીલ ભરત અનુગામી || મહાવીર બિનવઉઁ હનુમાના, રામ જાસુ જસ આપ બખાના ||૫||
સો0-
પ્રનવઉઁ પવનકુમાર ખલ બન પાવક ગ્યાનધન| જાસુ હૃદય આગાર બસહિં રામ સર ચાપ ધર ||૧૭||
કપિપતિ રીછ નિસાચર રાજા, અંગદાદિ જે કીસ સમાજા || બંદઉઁ સબ કે ચરન સુહાએ, અધમ સરીર રામ જિન્હ પાએ ||૧||
રઘુપતિ ચરન ઉપાસક જેતે, ખગ મૃગ સુર નર અસુર સમેતે || બંદઉઁ પદ સરોજ સબ કેરે, જે બિનુ કામ રામ કે ચેરે ||૨||
સુક સનકાદિ ભગત મુનિ નારદ, જે મુનિબર બિગ્યાન બિસારદ || પ્રનવઉઁ સબહિં ધરનિ ધરિ સીસા, કરહુ કૃપા જન જાનિ મુનીસા ||૩||
જનકસુતા જગ જનનિ જાનકી, અતિસય પ્રિય કરુના નિધાન કી || તાકે જુગ પદ કમલ મનાવઉઁ, જાસુ કૃપાઁ નિરમલ મતિ પાવઉઁ ||૪||
પુનિ મન બચન કર્મ રઘુનાયક, ચરન કમલ બંદઉઁ સબ લાયક || રાજિવનયન ધરેં ધનુ સાયક, ભગત બિપતિ ભંજન સુખ દાયક ||૫||
દોહો
ગિરા અરથ જલ બીચિ સમ કહિઅત ભિન્ન ન ભિન્ન | બદઉઁ સીતા રામ પદ જિન્હહિ પરમ પ્રિય ખિન્ન ||૧૮||
ચૌપાઈ
બંદઉઁ નામ રામ રઘુવર કો, હેતુ કૃસાનુ ભાનુ હિમકર કો || બિધિ હરિ હરમય બેદ પ્રાન સો, અગુન અનૂપમ ગુન નિધાન સો ||૧||
મહામંત્ર જોઇ જપત મહેસૂ, કાસીં મુકુતિ હેતુ ઉપદેસૂ || મહિમા જાસુ જાન ગનરાઉ, પ્રથમ પૂજિઅત નામ પ્રભાઊ ||૨||
જાન આદિકબિ નામ પ્રતાપૂ, ભયઉ સુદ્ધ કરિ ઉલટા જાપૂ || સહસ નામ સમ સુનિ સિવ બાની, જપિ જેઈ પિય સંગ ભવાની||૩||
હરષે હેતુ હેરિ હર હી કો, કિય ભૂષન તિય ભૂષન તી કો || નામ પ્રભાઉ જાન સિવ નીકો, કાલકૂટ ફલુ દીન્હ અમી કો ||૪||
દોહો
બરષા રિતુ રઘુપતિ ભગતિ તુલસી સાલિ સુદાસ || રામ નામ બર બરન જુગ સાવન ભાદવ માસ |||૧૯||
ચૌપાઈ
આખર મધુર મનોહર દોઊ, બરન બિલોચન જન જિય જોઊ || સુમિરત સુલભ સુખદ સબ કાહૂ, લોક લાહુ પરલોક નિબાહૂ ||૧||
કહત સુનત સુમિરત સુઠિ નીકે, રામ લખન સમ પ્રિય તુલસી કે || બરનત બરન પ્રીતિ બિલગાતી, બ્રહ્મ જીવ સમ સહજ સઁઘાતી ||૨||
નર નારાયન સરિસ સુભ્રાતા, જગ પાલક બિસેષિ જન ત્રાતા || ભગતિ સુતિય કલ કરન બિભૂષન, જગ હિત હેતુ બિમલ બિધુ પૂષન ||૩||
સ્વાદ તોષ સમ સુગતિ સુધા કે, કમઠ સેષ સમ ધર બસુધા કે || જન મન મંજુ કંજ મધુકર સે, જીહ જસોમતિ હરિ હલધર સે ||૪||
દોહો
એકુ છત્રુ એકુ મુકુટમનિ સબ બરનનિ પર જોઉ | તુલસી રઘુબર નામ કે બરન બિરાજત દોઉ ||૨૦||
ચૌપાઈ
સમુઝત સરિસ નામ અરુ નામી, પ્રીતિ પરસપર પ્રભુ અનુગામી || નામ રૂપ દુઇ ઈસ ઉપાધી, અકથ અનાદિ સુસામુઝિ સાધી ||૧||
કો બડ઼ છોટ કહત અપરાધૂ, સુનિ ગુન ભેદ સમુઝિહહિં સાધૂ || દેખિઅહિં રૂપ નામ આધીના, રૂપ ગ્યાન નહિં નામ બિહીના ||૨||
રૂપ બિસેષ નામ બિનુ જાનેં, કરતલ ગત ન પરહિં પહિચાનેં || સુમિરિઅ નામ રૂપ બિનુ દેખેં, આવત હૃદયઁ સનેહ બિસેષેં ||૩||
નામ રૂપ ગતિ અકથ કહાની, સમુઝત સુખદ ન પરતિ બખાની || અગુન સગુન બિચ નામ સુસાખી, ઉભય પ્રબોધક ચતુર દુભાષી ||૪||
દોહો
રામ નામ મનિદીપ ધરુ જીહ દેહરી દ્વાર | તુલસી ભીતર બાહેરહુઁ જૌં ચાહસિ ઉજિઆર ||૨૧||
ચૌપાઈ
નામ જીહઁ જપિ જાગહિં જોગી, બિરતિ બિરંચિ પ્રપંચ બિયોગી || બ્રહ્મસુખહિ અનુભવહિં અનૂપા, અકથ અનામય નામ ન રૂપા ||૧||
જાના ચહહિં ગૂઢ઼ ગતિ જેઊ, નામ જીહઁ જપિ જાનહિં તેઊ || સાધક નામ જપહિં લય લાએઁ, હોહિં સિદ્ધ અનિમાદિક પાએઁ ||૨||
જપહિં નામુ જન આરત ભારી, મિટહિં કુસંકટ હોહિં સુખારી || રામ ભગત જગ ચારિ પ્રકારા, સુકૃતી ચારિઉ અનઘ ઉદારા ||૩||
ચહૂ ચતુર કહુઁ નામ અધારા, ગ્યાની પ્રભુહિ બિસેષિ પિઆરા || ચહુઁ જુગ ચહુઁ શ્રુતિ ના પ્રભાઊ, કલિ બિસેષિ નહિં આન ઉપાઊ ||૪||
દોહો
સકલ કામના હીન જે રામ ભગતિ રસ લીન | નામ સુપ્રેમ પિયૂષ હદ તિન્હહુઁ કિએ મન મીન ||૨૨||
ચૌપાઈ
અગુન સગુન દુઇ બ્રહ્મ સરૂપા, અકથ અગાધ અનાદિ અનૂપા || મોરેં મત બડ઼ નામુ દુહૂ તેં, કિએ જેહિં જુગ નિજ બસ નિજ બૂતેં ||૧||
પ્રોઢ઼િ સુજન જનિ જાનહિં જન કી, કહઉઁ પ્રતીતિ પ્રીતિ રુચિ મન કી || એકુ દારુગત દેખિઅ એકૂ, પાવક સમ જુગ બ્રહ્મ બિબેકૂ ||૨||
ઉભય અગમ જુગ સુગમ નામ તેં, કહેઉઁ નામુ બડ઼ બ્રહ્મ રામ તેં || બ્યાપકુ એકુ બ્રહ્મ અબિનાસી, સત ચેતન ધન આનઁદ રાસી ||૩||
અસ પ્રભુ હૃદયઁ અછત અબિકારી, સકલ જીવ જગ દીન દુખારી || નામ નિરૂપન નામ જતન તેં, સોઉ પ્રગટત જિમિ મોલ રતન તેં ||૪||
દોહો
નિરગુન તેં એહિ ભાઁતિ બડ઼ નામ પ્રભાઉ અપાર | કહઉઁ નામુ બડ઼ રામ તેં નિજ બિચાર અનુસાર ||૨૩||
ચૌપાઈ
રામ ભગત હિત નર તનુ ધારી, સહિ સંકટ કિએ સાધુ સુખારી || નામુ સપ્રેમ જપત અનયાસા, ભગત હોહિં મુદ મંગલ બાસા ||૧||
રામ એક તાપસ તિય તારી, નામ કોટિ ખલ કુમતિ સુધારી || રિષિ હિત રામ સુકેતુસુતા કી, સહિત સેન સુત કીન્હ બિબાકી ||૨||
સહિત દોષ દુખ દાસ દુરાસા, દલઇ નામુ જિમિ રબિ નિસિ નાસા || ભંજેઉ રામ આપુ ભવ ચાપૂ, ભવ ભય ભંજન નામ પ્રતાપૂ ||૩||
દંડક બનુ પ્રભુ કીન્હ સુહાવન, જન મન અમિત નામ કિએ પાવન || નિસિચર નિકર દલે રઘુનંદન, નામુ સકલ કલિ કલુષ નિકંદન ||૪||
દોહો
સબરી ગીધ સુસેવકનિ સુગતિ દીન્હિ રઘુનાથ | નામ ઉધારે અમિત ખલ બેદ બિદિત ગુન ગાથ ||૨૪||
ચૌપાઈ
રામ સુકંઠ બિભીષન દોઊ, રાખે સરન જાન સબુ કોઊ || નામ ગરીબ અનેક નેવાજે, લોક બેદ બર બિરિદ બિરાજે ||૧||
રામ ભાલુ કપિ કટકુ બટોરા, સેતુ હેતુ શ્રમુ કીન્હ ન થોરા || નામુ લેત ભવસિંધુ સુખાહીં, કરહુ બિચારુ સુજન મન માહીં ||૨||
રામ સકુલ રન રાવનુ મારા, સીય સહિત નિજ પુર પગુ ધારા || રાજા રામુ અવધ રજધાની, ગાવત ગુન સુર મુનિ બર બાની ||૩||
સેવક સુમિરત નામુ સપ્રીતી, બિનુ શ્રમ પ્રબલ મોહ દલુ જીતી || ફિરત સનેહઁ મગન સુખ અપનેં, નામ પ્રસાદ સોચ નહિં સપનેં ||૪||
દોહો
બ્રહ્મ રામ તેં નામુ બડ઼ બર દાયક બર દાનિ | રામચરિત સત કોટિ મહઁ લિય મહેસ જિયઁ જાનિ ||૨૫||
માસપારાયણ,
પહેલો વિશ્રામ