જતી હતી. આ દયાજનક બનાવ ક્યાંકજ મળી આવશે. ”
આખે માર્ગે આમ ને આમ ચાલ્યું. હજારો-લાખો ઘુંટણીએ પડી પગે લાગતા. ઝીણી પીળી મીણબત્તીઓ મેદાન ઉપર ખીલતાં ફૂલ જેવી લાગતી હતી.
એક મોટા ચોગાનમાં એ ને એ બે માંચડા અને ચિતા ગોઠવવામાં આવ્યાં હતાં. પહેલા ઉપર જોન અને તેના ન્યાયાધીશ હતા, બીજા ઉપર મુખ્ય મુખ્ય હોદ્દેદારો હતા. આખું મેદાન લોકોથી ભરચક હતું. માળા ઉપરની બારીઓ અને માળા ઉપરનાં બારણાં પણ લોકાની ઠઠથી ભરપૂર હતાં.
જ્યારે સઘળી તૈયારીઓ થઈ રહી, ત્યારે ઘોંઘાટ ધીમે ધીમે શાન્ત પડવા લાગ્યા. મનોવેધક ગંભીરતા ફેલાઈ.
સૌ દેખી શકે, એવા ઉચ્ચ સ્થાને જોનને લાવવામાં આવી. તેને છૂટી બેસાડવામાં આવી. એનો અર્થ એવો હતો કે, ધર્મ- મંદિરે તેને ત્યજી હતી. એકાન્તમાં બેઠી બેઠી દેહાંતની તે રાહ જોતી હતી.
એવું એક પણ હૈયું નહોતું કે જેના ઉપર આ દેખાવની અસર ન થાય. અસંખ્ય આંખો આંસુથી ભરપૂર હતી. અસંખ્ય હૈયાં પીગળતાં હતાં, આ હૈયાં પથ્થરનાં હતાં, તોપણ તે મનુષ્યનાં હતાં.
ન્યાયાધીશ પણ શિક્ષાપત્ર વાંચી ન શક્યો. માત્ર તે આજ શબ્દ બોલ્યો “તેને પકડો.” પછી ચિતા પ્રગટાવનારને કહ્યું: “તારી ફરજ બજાવ.” એક સિપાઈએ લાકડીના ટુકડા કરી તેનો ક્રોસ જેવો આકાર બાંધીને કર્યો, અને આ ક્રોસ જોનને આપ્યો. જોને આ ક્રોસ ચૂમી પોતાની છાતી સરસો ચાંપ્યો. પછી પાસેના મંદિરમાંથી એક ક્રોસ લાવવામાં આવ્યો. આ ક્રોસને પણ તેણે ચુંબન કરી આહ્લાદથી હૈયે ચાંપ્યો અને તેને ફરી ફરીને ચૂમી લઈને રોતી રોતી ઈશ્વર તથા તેના ભક્તોનાં વખાણ કરવા લાગી. આમ ક્રોસને હોઠ પાસે લાવી રડતી રડતી તે ચિતાનાં પગથીઆં ચઢી. ચિતા પ્રગટાવનાર પણ ચઢયો. તેના કોમળ શરીરની આસપાસ સાંકળો વિંટી દઈ તેને જકડી લેવામાં આવ્યું અને પછી ચિતા ઉપર તેને એકલી મૂકી ચિતા પ્રકટાવનાર નીચે ઉતર્યો. અફસોસ ! જેના લાખો મિત્ર હતા તે આજે એકલીજ હતી !
મારી આંખ આંસુથી ઝાંખી થઈ ગઈ હતી તો પણ આ મેં જોયું. મારી આંખની કીકીઓ હજી સાક્ષી પૂરે છે કે, છેલ્લે સુધી
