ભક્તામર સ્તોત્ર

by માનતુંગાચાર્ય

ભક્તામર સ્તોત્ર માનતુંગાચાર્ય

શ્રી ભક્તામર સ્તોત્રમ્

(વસંતતિલકાવૃતમ્)

ભક્તામર પ્રણત મૌલિ મણિ પ્રભાણા-
મુદ્યોતકં દલિત પાપ તમો વિતાનમ્ ;
સમ્યક્ પ્રણમ્ય જિન પાદ યુગં-યુગાદા-
વાલમ્બનં ભવ જલે પતતાં જનાનામ્. ।। ૧ ।।

યઃ સંસ્તુતઃ સકલ વાડ્મય તત્વ બોધા-
દુદભૂત બુદ્ધિ પટુભિઃ સુરલોક નાથૈઃ;
સ્તોત્રૈ ર્જગત્ત્રિતય ચિત્ત હરૈ રુદારૈઃ-
સ્તોષ્યે કિલાહ મપિ તં પ્રથમં જિનેન્દ્રમ્. ।। ૨ ।।

બુદ્ધયા વિનાપિ વિબુધા ર્ચિત પાદ પીઠ !
સ્તોતું સમુદ્યત મતિ ર્વિગત ત્રપોડહમ્;
બાલં વિહાય જલ સંસ્થિત મિન્દુ બિમ્બ-
મન્યઃ ક ઈચ્છતિ જનઃ સહસા ગ્રહીતુમ્. ।। ૩ ।।

વકતું ગુણાન્ ગુણ સમુદ્ર ! શશાંક-કાન્તાન્;
કસ્તે ક્ષમઃ સુર ગુરુ પ્રતિમોડપિ બુદ્ધયા ?;
કલ્પાન્ત કાલ પવનોદ્ધત નક્ર ચક્રં-
કો વા તરીતુ મલ મમ્બુ નિધિં ભુજાભ્યામ્ ? ⁠।। ૪ ।।

સોડહં તથાપિ તવ ભક્તિ વશાન્મુનીશ,
કર્તું સ્તવં વિગત શક્તિ રપિ પ્રવૃત્તઃ;
પ્રીત્યાત્મ વીર્ય મવિચાર્ય મૃગો મૃગેન્દ્રં-
નાભ્યેતિ કિં નિજ શિશોઃ પરિ પાલનાર્થમ્ ? ।। ૫ ।।

અલ્પ- શ્રુતં શ્રુત-વતાં પરિહાસ-ધામ,
ત્વદ્ ભક્તિ-રેવ મુખરી-કુરુતે બલાન્મામ્ ;
યત્કોકિલ: કિલ મધૌ મધુરં વિરૌતિ-
તચ્ચારુ-ચૂત-કલિકા-નિકરૈક-હેતુ: ।। ૬ ।।

ત્વતસંસ્તવેન ભવ સન્તતિ સન્નિબદ્ધં,
પાપં ક્ષણાત્ક્ષય મુપૈતિ શરીર ભાજામ્;
આક્રાન્તલોક મલિ નીલ મશેષ માશુ,
સૂર્યાંશુ ભિન્ન મિવ શાર્વર મન્ધકારમ્ ।। ૭ ।।

મત્વેતિ નાથ ! તવ સંસ્તવનં મયેદ-
મારભ્યતે તનુ ધિયાપિ તવ પ્રભાવાત્ ;
ચેતો હરિષ્યતિ સતાં નલિની દલેષુ,
મુક્તાફલ દ્યુતિ મુપૈતિ નનૂદ બિંદુઃ ।। ૮ ।।

આસ્તાં તવ સ્તવન મસ્ત સમસ્તદોષં,
ત્વત્સંકથાપિ જગતાં દુરિતાનિ હન્તિ;
દૂરે સહસ્ર કિરણઃ કુરુતે પ્રભૈવ,
પદ્માકરેષુ જલ જાનિ વિકાસ ભાંજિ ।। ૯ ।।

નાત્યદભુતં ભુવન ભૂષણ ભૂતનાથ !,
ભૂતૈ ર્ગુણૈ ર્ભુવિ ભવન્ત મભિષ્ટુવન્તઃ ;
તુલ્યા ભવન્તિ ભવતો નનુ તેન કિં વા,
ભૂત્યાશ્રિતં ય ઈહ નાત્મ સમં કરોતિ. ।। ૧૦ ।।

દષ્ટ્વા ભવન્ત મનિમેષ વિલોકનીયં,
નાન્યત્ર તોષ - મુપયાતિ જનસ્ય ચક્ષુઃ;
પીત્વા પયઃ શશિકર દ્યુતિ દુગ્ધ સિન્ધોઃ,
ક્ષારં જલં જલનિધેરશિતું ક ઈચ્છેત્ ?. ⁠।। ૧૧ ।।

યૈઃ શાન્ત રાગ રુચિભિઃ પરમાણુભિ સ્ત્વં,
નિર્માપિત સ્ત્રિભુવનૈક લલામ ભૂત !;
તાવન્ત એવ ખલુ તેડપ્યણવઃ પૃથિવ્યાં,
યત્તે સમાન મપરં નહિ રૂપ મસ્તિ. ।। ૧૨ ।।

વકત્રં કવ તે સૂર નરોરગ નેત્ર હારિ ?,
નિઃશેષ નિર્જિત જગત્ત્રિ તયોપમાનમ્;
બિંબં કલંક મલિનં કવ નિશાકરસ્ય ?,
યદ્રાસરે ભવતિ પાંડુ પલાશ કલ્પમ્. ।। ૧૩ ।।

સમ્પૂર્ણ મંડલ શશાંક કલા કલાપ,
શુભ્રા ગુણા સ્ત્રિભુવનં તવ લંધયન્તિ ;
યે સંશ્રિતા સ્ત્રિજગદીશ્વર ! નાથ મેકં,
કસ્તાનિનવારયતિ સંચરતો યથેષ્ટમ્ ?. ।। ૧૪ ।।

ચિત્રં કિમત્ર ! યદિ તે ત્રિદશાંગનાભિ-
નીતં મનાગપિ મનો ન વિકાર માર્ગમ્;
કલ્પાન્તકાલ મરુતા ચલિતા ચલેન,
કિં મંદરાદ્રિ શિખરં ચલિતં કદાચિત્. ।। ૧૫ ।।

નિર્ધૂમવર્તિ રપ વજ્જિત તૈલ પુરઃ,
કૃત્સ્નં જગત્ત્રય મિંદ પ્રકટી કરોષિ;
ગમ્યો ન જાતુ મરુતાં ચલિતા ચલાનાં,
દીપોડપરસ્ત્વમસિ નાથ ! જગત્પ્રકાશઃ.।। ૧૬ ।।

નાસ્તં કદાચિ દુપયાસિ ન રાહુ ગમ્ય:,
સ્પષ્ટી કરોષિ સહસા યુગપજ્ જગન્તિ;
નામ્ભો ધરો દર નિરુદ્ધ મહાપ્રભાવઃ,
સૂર્યાતિશાયિ મહિમાસિ મુનીન્દ્ર ! લોકે.।। ૧૭ ।।

નિત્યોદયં દલિત મોહ મહાન્ધકારં,
ગમ્યં ન રાહુ વદનસ્ય ન વારિદાનામ્;
વિભ્રાજતે તવ મુખાબ્જ મનલ્પકાન્તિ,
વિદ્યોતયજ જ્જગદ પૂર્વ શશાંક બિમ્બમ્. ⁠।। ૧૮ ।।

કિં શર્વરીષુ શશિનાડન્હિ વિવસ્વતા વા ?
યુષ્મન્મુખેન્દુ દલિતેષુ તમસ્સુ નાથ !;
નિષપન્ન શાલિ વન શાલિનિ જીવ લોકે,
કાર્યં કિયજ્જલ ધરૈ ર્જલ ભાર નમ્રૈઃ ?. ।। ૧૯ ।।

જ્ઞાનં યથા ત્વયિ વિભાતિ કૃતાવકાશં,
નૈવં તથા હરિ હરાદિષુ નાયકેષુ;
તેજઃ સ્ફૂરન્મણિષુ યાતિ યથા મહત્વં,
નૈવં તુ કાચ શકલે કિરણા-કુલેડપિ. ।। ૨૦ ।।

મન્યે વરં હરિ હરાદય એવ ર્દષ્ટા,
ર્દષ્ટેષુ યેષુ હૃદયં ત્વયિ તોષ મેતિ;
કિં વીક્ષિતેન ભવતા ? ભુવિ યેન નાડન્યઃ,
કશ્વિન્મનો હરતિ નાથ ! ભવાન્તરેડપિ. ।। ૨૧ ।।

સ્ત્રીણાં શતાનિ શતશો જનયન્તિ પુત્રાન્,
નાન્યા સુતં ત્વદુપમં જનની પ્રસૂતા;
સર્વા દિશો દધતિ ભાનિ સહસ્ર રશ્મિં,
પ્રાચ્યેવ દિગ્જનયતિ સ્ફુરદંશુ જાલમ્. ।। ૨૨ ।।

ત્વામા મનન્તિ મુનયઃ પરમં પુમાંસ-
માદિત્ય વર્ણ મમલં તમસઃ પરસ્તાત્;
ત્વામેવ સમ્ય ગુપલભ્ય જયન્તિ મૃત્યું,
નાન્યઃ શિવઃ શિવ પદસ્ય મુનીન્દ્ર ! પન્થા: ⁠।। ૨૩ ।।

ત્વામવ્યયં વિભુમચિન્તયમ સંખ્ય માદ્યં,
બ્રહ્માણ મીશ્વર મનન્ત મનંગ કેતુમ્;
યોગીશ્વરં વિદિત યોગ મનેક મેકં,
જ્ઞાન સ્વરૂપ મમલં પ્રવદન્તિ સન્ત:. ।। ૨૪ ।।

બુદ્ધસ્ત્વમેવ વિબુધા ર્ચિત બુદ્ધિ બોધાત્,
ત્વં શંકરોડસિ ભુવન ત્રય શંકરત્વાત્;
ધાતાડસિ ધીર ! શિવ માર્ગ વિધે ર્વિધાનાત્,
વ્યકતં ત્વમેવ ભગવન્ પુરુષોત્તમોડસિ. ।। ૨૫ ।।

તુભ્યં નમ સ્ત્રિભુવનાર્તિ હરાય નાથ !,
તુભ્યં નમઃ ક્ષિતિ તલા મલ ભૂષણાય;
તુભ્યં નમ સ્ત્રિજગતઃ પરમેશ્વરાય,
તુભ્યં નમો જિન ! ભવોદધિ શોષણાય. ।। ૨૬ ।।

કો વિસ્મયોડત્ર ! યદિ નામગુણૈ રશેષૈ-
સ્ત્વં સંશ્રિતો નિરવકાશ તયા મુનીશ !;
દોષૈ રુપાત્ વિવિધા શ્રય જાત ગર્વૈઃ,
સ્વપ્નાન્તરેડપિ ન કદાચિદ પીક્ષિતોડસિ. ।। ૨૭ ।।

ઉચ્ચૈ રશોક તરુ સંશ્રિત મુન્મયૂખ-
માભાતિરૂપ મમલં ભવતો નિતાન્તમ્;
સ્પષ્ટોલ્લસત્કિરણ મસ્ત તમો વિતાનં,
બિમ્બં રવે રિવ પયોધર પાર્શ્વ વર્તિ. ।। ૨૮ ।।

સિંહાસને મણિ મયૂખ શિખા વિચિત્રે,
વિભ્રાજતે તવ વપુઃ કનકાવદાતમ્;
બિમ્બં વિયદ્રિલસદંશુ લતા વિતાનં,
તુંગોદયાદ્રિ શિરસીવ સહસ્ર રશ્મેઃ. ।। ૨૯ ।।

કુન્દાવદાત ચલ ચામર ચારુ શોભં,
વિભ્રાજતે તવ વપુઃ કલધૌત કાન્તમ્;
ઉદ્યચ્છશાંક શુચિ નિર્ઝર વારિ ધાર –
મુચ્ચૈસ્તટં સુર ગિરે રિવ શાતN કૌમ્ભમ્. ।। ૩૦ ।।

છત્ર ત્રયં તવ વિભાતિ શશાંક કાન્ત –
મુચ્ચૈઃ સ્થિતં સ્થગિત ભાનુ કર પ્રતાપમ્;
મુક્તાફલ પ્રકર જાલ વિવૃદ્ધ શોભં,
પ્રખ્યાપયત્ત્રિજગતઃ પરમેશ્વરત્વમ્. ।। ૩૧ ।।

ગંભીર તાર રવ પૂરિત દિગ્વિભાગ,
સ્ત્રૈલોક્ય લોક શુભ સંગમ ભૂતિ દક્ષ;
સદ્ધર્મરાજ જય ઘોષણ ઘોષક: સન્,
ખે દુંદુભિ ર્ધ્વનતિ તે યશસ પ્રવાદી, ।। ૩૨ ।।

મંદાર સુંદર નમેરુ સુપારિજાત,
સંતાનકાદિ કુસુમોત્કર વૃષ્ટિ રુદ્ધા;
ગંધોદ બિન્દુ શુભ મંદ મરુત્ પ્રપાત,
દિવ્યા દિવઃ પતતિ તે વયસાં તતિર્વા. ।। ૩૩ ।।

શુભ્રપ્રભા વલય ભૂરિ વિભા વિભાઽસ્તે,
લોક ત્રયદ્યુતિમતાં દ્યુતિ માક્ષિવંતિ;
પ્રોદ્યદ દિવાકર નિરંતર ભૂરિ સંખ્યા,
દીપ્ત્યા જયત્યપિ નિશા મપિ સોમ સૌમ્યામ્ ⁠।। ૩૪ ।।

સ્વર્ગાપવર્ગ ગમ માર્ગ વિમાર્ગ ણેષ્ટ,
સદ્ધર્મ તત્ત્વ કથનૈક પટુ સ્ત્રિલોક્યામ્
દિવ્ય ધ્વનિ ર્ભવતિ તે વિશદાર્થ સર્વ,
ભાષા સ્વભાવ પરિણામ ગુણૈઃ પ્રયોજ્ય ।। ૩૫ ।।

ઉન્નિદ્ર હેમ નવ પંકજ પુંજ કાન્તિ,
પર્યુલ્લસન્નખ મયૂખ શિખા ભિરામૌ;
પાદૌ પદાનિ તવ યત્ર જિનેન્દ્ર ! ધત્તઃ,
પદ્માનિ તત્ર વિબુધાઃ પરિકલ્પયન્તિ. ।। ૩૬ ।।

ઈત્થં યથા તવ વિભૂતિ રભૂજ્જિનેન્દ્ર !
ધર્મો પદેશન વિધૌ ન તથા પરસ્ય:;
યાર્દક્ પ્રભા દિન કૃતઃપ્રહતાન્ધકારા,
તાર્દક્ કુતો ગ્રહ ગણસ્ય વિકાશિનોડપિ ?. ।। ૩૭ ।।

શ્ર્વ્યોતન્મદાવિલ વિલોક કપોલ મૂલ,
મત્ત ભ્રમદ્ ભ્રમર નાદ વિવૃદ્ધ કોપમ;
ઐરાવતાભ મિભ મુદ્ધત માપતન્તં,
દૃષ્ટ્વા ભયં ભવતિ નો ભવદા શ્રિતાનામ્. ⁠।। ૩૮ ।।

ભિન્નેભ કુંમ્ભ ગલદુજ્જવલ શોણિતાક્ત,
મુક્તાફલ પ્રકર ભૂષિત ભુમિભાગઃ;
બદ્ધ ક્રમઃ ક્રમ ગતં હરિણા ધિપોડપિ,
નાક્રામતિ ક્રમયુગા ચલ સંશ્રિતં તે. ।। ૩૯ ।।

કલ્પાન્ત કાલ પવનોદ્ધત વહિ્ન કલ્પં,
દાવાનલં જ્વલિત મુજ્જવલમુત્સ્ફુલિંગમ્;
વિશ્વં જિઘત્સુ મિવ સંમુખ માપતન્તં,
ત્વનામ કીર્તન જલં શમયત્ય શેષમ્. ।। ૪૦ ।।

રક્તેક્ષણં સમદ કોકિલ કંઠ નીલં,
ક્રોધોદ્ધતં ફણિન મુત્ફણ માપતન્તમ્;
આક્રામતિ ક્રમ યુગેન નિરસ્ત શંક,
સ્ત્વન્નામ નાગ દમની હૃદિ યસ્ય પુંસઃ. ।। ૪૧ ।।

વલ્ગત્તુરંગ ગજ ગર્જિત ભીમ નાદ-
માજૌ બલં બલવતા મપિ ભૂપતીનામ્;
ઉદ્યદિવાકર મયૂખ શિખા પવિદ્ધં,
ત્વત્કીર્તનાત્તમ ઈવાશુ ભિદા મુપૈતિ. ।। ૪૨ ।।

કુન્તાગ્ર ભિન્ન ગજ શોણિત વારિ વાહ,
વેગાવતાર તરણાતુર યોધ ભીમે;
યુદ્ધે જયં વિજિત દુર્જય જેય પક્ષા-
સ્ત્વત્પાદ પંકજ વના શ્રયિણો લભન્તે. ।। ૪૩ ।।

અમ્ભોનિધૌ ક્ષુભિતભીષણ નક્ર ચક્ર,
પાઠીન પીઠ ભયદોલ્બણ વાડવાગ્નૌ:;
રંગત્તરંગ શિખર સ્થિત યાન પાત્રા,
સ્ત્રાસં વિહાય ભવતઃ સ્મરણાદ્ વ્રજંન્તિ. ।। ૪૪ ।।

ઉદભૂત ભીષણ જલોદર ભાર ભુગ્નાઃ,
શોચ્યાં દશામુપગતાશ્ર્વયુત-જીવિતાશાઃ;
ત્વત્પાદ પંકજ રજોડમૃત દિગ્ધ દેહા,
મર્ત્યા ભવન્તિ મકર ધ્વજ તુલ્ય રૂપાઃ. ⁠।। ૪૫ ।।

આપાદ કંઠમુરુ શૃંખલ વેષ્ટિતાંગા,
ગાંઢં બૃહન્નિગડ કોટિ નિઘૃષ્ટ જંઘાઃ;
ત્વન્નામ મન્ત્ર મનિશં મનુજાઃ સ્મરન્તઃ
સદ્યઃ સ્વયં વિગત બન્ધ ભયા ભવન્તિ. ।। ૪૬ ।।

મત્ત દ્વિપેન્દ્ર મૃગરાજ દવાનલાહિ-,
સંગ્રામ વારિધિ મહોદર બન્ધનોત્થમ્;
તસ્યાશુ નાશ મુપયાતિ ભયં ભિયેવ,
યસ્તાવકં સ્તવ મિમં મતિમાન ધીતે. ।। ૪૭ ।।

સ્તોત્ર સ્રજં તવ જિનેન્દ્ર ! ગુણૈ ર્નિબદ્ધાં,
ભક્ત્યા મયા રુચિર વર્ણ વિચિત્ર પુષ્પામ્;
ધત્તે જનો ય ઈહ કંઠ ગતા મજસ્રં,
તં માનતુંગ મવશા સમુપૈતિ લક્ષ્મીઃ. ।। ૪૮ ।।