કેમ તોડી શકીએ ? એ મુલક તો અંગ્રેજોના તાબામાં છે.”
“પ્રાર્થના કરું છું કે, મારી ઈચ્છા આડે તમે આવતા નહિ. આ તક ઉત્તમ છે. પ્રત્યેક વસ્તુ આપણી તરફેણમાં છે. આ યોગ્ય સમય છે. ચાલો આપણે કૂચ કરીએ !””
રાજાએ માથુ ધૂણાવ્યું. મંત્રીઓને અભિપ્રાય પૂછતાં તેઓએ કહ્યું:–
“જોન ! તમે જે કહો છો, તે બુદ્ધિની વિરુદ્ધ છે. લોયર નદી ઉપર આવેલા લોહસ્થંભ જેવા કિલ્લાનો વિચાર કરો. આપણી અને રેમ્સની વચ્ચે અજિત ગઢો છે, તેનો કંઈક ખ્યાલ લાવો-”
“જો આપણે વખત લગાડીશું તો તેઓ પોતાની સ્થિતિ સુધારવા પ્રયત્ન કરશે; તેથી આપણને કંઈ ફાયદો છે ?"
“નહિ જ.”
“ત્યારે આપણે ખમવાથી શું લાભ ?”
મંત્રી ગુંચવાયો, પણ છેવટે તેણે ઉત્તર ખોળી કાઢ્યો:–
“રાજ્યની બાબત સર્વની સમક્ષ ચર્ચવાની નથી.”
“હું તમારી માફી માગુ છું. હવે ખબર પડી. એમ કહોને કે, તમારે લગતી બાબત સર્વની સમક્ષ ચર્ચવાની નથી.”
વક્રોક્તિથી મંત્રીએ કહ્યું: “મહેરબાની કરીને જણાવશો કે રાજ્યની બાબત અને મારી બાબત બન્ને એકજ કેમ લેખાય ?”
“કારણ કે રાજ્ય જ નથી. ”
"રાજ્ય નથી ?”
“ફ્રાન્સનું રાજ્ય નથી, અને તેથી ફ્રાંસને મંત્રીની અગત્ય નથી. ફ્રાન્સને તાબે બે એકરની જમીનજ છે. જમીનદારનો એકાદ કારકુન તેની સંભાળ લઈ શકે, એ કંઈ રાજ્ય ગણાય નહિ. ”
રાજા શરમાયો નહિ, પણ ખડખડ હસી પડ્યો. કારણ કે જોન સાચું બોલતી હતી. પછી તેણે કહ્યું:
“મારા સત્યનિષ્ઠ સરદાર ! હુ તમને ઉંચામાં ઉંચો હોદ્દો આપીશ, અને રેમ્સ તરફ કૂચ કરવાની તમારી મુરાદ–” પાર પડશે, એમ એ બાલવા જતો હતો; એટલામાં એના મંત્રીએ ઈસારો કર્યો. રાજા નીચું જોઈ બોલ્યો “કંઈ નહિ; તેને માટે આપણે વિચાર કરીશું.”
જોનની આંખમાંથી આંસુ ખરવા લાગ્યાં. શરીરને કંપારી આવી હોય તેમ એ ધ્રુજી. પછી એ બોલી “મારા શરીરનો–
