સુદામા ચરિત/કડવું ૫

by પ્રેમાનંદ

← કડવું ૪

કડવું ૫ સુદામા ચરિત પ્રેમાનંદ

કડવું ૬ →

રાગ: સામગ્રી

કડવું ૫ – રાગ: સામગ્રી

કહે શુક જોગી: સાંભળો, રાયજી! ફરી ફરી પ્રેમદા લાગે પાય જી;
વિપ્ર સુદામો આપ વિચારે જી; 'નિશ્ચે જાવું પડશે મારે જી.'

ઢાળ

જાવું પડે મુજને સર્વથા, ઘણું રુએ અબળા રાંક;
અન્ન વિના બાળક ટળવળે તો વામાનો શો વાંક?
પત્ની પ્રત્યે સુદામો: 'તમો જિત્યાં, હાર્યો હુંય;
કહો, ભામિની! ભગવંતને જઈ ભેટ મેલું શુંય?
કાકા કહીને નિકટ આવે કૃષ્ણ-સુત-સમુદાય;
તે ખાવું માગે, મુને વજ લાગે, હું મૂકું શું કરમાંય?

સુણી હરખ પામી પ્રેમદા, ગઈ પડોશણની પાસ;
'બાઈ! આજ કામ કરો મારું, હું વણમૂલે લીધી દાસ.
દ્વારામતી મમ પતિ પધારે જાચવા જદુરાય;
અમો દુગણું કરીને વાળશું, કાંઈ ઉછીનું આપો, માય!'
તે પડોશણને દયા થઈ, જે દુર્બલ આવી માગવા;
સૂપડું ભરીને આપિયા ઋષિપત્નીને ત્યાં કાંગવા.
ઓખણા માંહે ઘણું ઓખની, માંહેથી કાઢ્યાં બીજ;
તગતગતા તાંદુલ દેખીને ઋષિ પામ્યા મન રીઝ.
ઉપરાઉપરી બંધન કીધાં, ચીથરાં દસ-વીસ;
રત્નની પેરે જતન કીધું, જેમ છોડતાં ચઢે રીસ.
ઋષિ સુદામાને કહ્યું બાલકે, ફરી ફરી જુએ મુખ;
'પિતાજી એવું લાવજો જેમ જાય અમારી ભૂખ.'
એવાં દીન વાયક સાંભળી મુનિએ મૂક્યો નિશ્વાસ;
સુદામો કહે પુત્રને 'પરિબ્રહ્મ પૂરશે આશ.'
ઋષિ સુદામો સાંચર્યા, વોળાવી વળ્યો પરિવાર;
ત્યાગી વૈરાગી વિપ્રને છે ભક્તનો શણગાર.
ભાલ તિલક ને માલા કંઠે, 'રામ' ભનતો જાય;
મૂછ-કૂછની જાળ વાધી, કદરૂપ દીસે કાય.
પવન-ઝપટથી ભસ્મ ઊડે, જાણે ધૂમ્ર કોટાકોટ;
થાયે ફટક ફટક ખાસડાં, ઊડે ધૂળ ગોટેગોટ.
ઉપાન-રેણુએ આભ છાયો, શું સૈન્ય મોટું જાય!
જે પથિક મારગમાં મળે તે વિસ્મે થાય.
કૌપીન જીરણ વસ્ત્રનું, વનકૂળ છે પરિધાન;
ભાગ્ય-ભાનુ ઉદે થયો, કરશે કૃષ્ણજી આપ-સમાન.

વલણ

આપ-સમાન કરશે કૃષ્ણજી, શુકજી કહે: સુણ, નરપતિ!
થોડે સમેમાં ઋષિ સુદામો આવ્યા પુરી દ્વારામતી.

અન્ય સંસ્કરણ

કહે શુક જોગી: સાંભળો, રાયજી! ફરી ફરી પ્રેમદા લાગે પાય જી;
વિપ્ર સુદામો આપ વિચારે જી; 'નિશ્ચે જાવું પડશે મારે જી.'

ઢાળ

જાવું પડે મુજને સર્વથા, ઘણું રુએ અબળા રાંક;
અન્ન વિના બાળક ટળવળે તો વામાનો શો વાંક?

પત્ની પ્રત્યે સુદામો: 'તમો જિત્યાં, હાર્યો હુંય;
કહો, ભામિની! ભગવંતને જઈ ભેટ મેલું શુંય?

કાકા કહીને નિકટ આવે કૃષ્ણ-સુત-સમુદાય;
તે ખાવું માગે, મુને વજ લાગે, હું મૂકું શું કરમાંય?

સુણી હરખ પામી પ્રેમદા, ગઈ પડોશણની પાસ;
'બાઈ! આજ કામ કરો મારું, હું વણમૂલે લીધી દાસ.

દ્વારામતી મમ પતિ પધારે જાચવા જદુરાય;
અમો દુગણું કરીને વાળશું, કાંઈ ઉછીનું આપો, માય!'

તે પડોશણને દયા થઈ, જે દુર્બલ આવી માગવા;
સૂપડું ભરીને આપિયા ઋષિપત્નીને ત્યાં કાંગવા.

ઓખણા માંહે ઘણું ઓખની, માંહેથી કાઢ્યાં બીજ;
તગતગતા તાંદુલ દેખીને ઋષિ પામ્યા મન રીઝ.

ઉપરાઉપરી બંધન કીધાં, ચીથરાં દસ-વીસ;
રત્નની પેરે જતન કીધું, જેમ છોડતાં ચઢે રીસ.

ઋષિ સુદામાને કહ્યું બાલકે, ફરી ફરી જુએ મુખ;
'પિતાજી એવું લાવજો જેમ જાય અમારી ભૂખ.'

એવાં દીન વાયક સાંભળી મુનિએ મૂક્યો નિશ્વાસ;
સુદામો કહે પુત્રને 'પરિબ્રહ્મ પૂરશે આશ.'

ઋષિ સુદામો સાંચર્યા, વોળાવી વળ્યો પરિવાર;
ત્યાગી વૈરાગી વિપ્રને છે ભક્તનો શણગાર.

ભાલ તિલક ને માલા કંઠે, 'રામ' ભનતો જાય;
મૂછ-કૂછની જાળ વાધી, કદરૂપ દીસે કાય.

પવન-ઝપટથી ભસ્મ ઊડે, જાણે ધૂમ્ર કોટાકોટ;
થાયે ફટક ફટક ખાસડાં, ઊડે ધૂળ ગોટેગોટ.

ઉપાન-રેણુએ આભ છાયો, શું સૈન્ય મોટું જાય!
જે પથિક મારગમાં મળે તે વિસ્મે થાય.

કૌપીન જીરણ વસ્ત્રનું, વનકૂળ છે પરિધાન;
ભાગ્ય-ભાનુ ઉદે થયો, કરશે કૃષ્ણજી આપ-સમાન.

વલણ

આપ-સમાન કરશે કૃષ્ણજી, શુકજી કહે: સુણ, નરપતિ!
થોડે સમેમાં ઋષિ સુદામો આવ્યા પુરી દ્વારામતી.