પોતાને નામદાર કૉર્ટની દયા ઉપર છોડું છું !’
‘આ માફીમાગણી હું રેકર્ડ ઉપર રાખું છું.’ વિજયી યોદ્ધાનું સ્મરણ આપતાં ન્યાયમૂર્તિએ કહ્યું.
‘રેકર્ડ ઉપર જ નહિ, પણ હૃદય ઉપર રાખશો એની હું નમ્ર માંગણી કરું છું.’ મેં વધારે અસર ઉપજાવી. પરંતુ સ્મિતને ચીલે ચડેલું ન્યાયમૂર્તિનું મુખારવિંદ પાછું ચીલા બહાર જતું દેખાયું.
‘ન્યાયને હૃદય હોતું નથી એ તમે જાણો છો ને ?’ ન્યાયમૂર્તિએ કહ્યું.
હૃદય વગર અહિંસા હોઈ શકે ? હું ન્યાયમૂર્તિને ધીમે ધીમે અહિંસામાં ઉતારતો હોવાથી અહિંસાથી ચલિત બનતા તેમને અટકાવવા હું ઊભો થઈ કાંઈ કહેવા જતો હતો; એટલામાં મારો કોટ ખેંચી મારા મિત્રે મને બેસાડી દીધો... અને એ જ દિવસે આખું કામ ચાલ્યું અને નિર્ણય પણ મારા લાભમાં આવી ગયો.
‘મિજબાની આપો, સાહેબ !’ મારા એક જુનિયરે બીજે દિવસે ચાહ પીતાં પીતાં કહ્યું.
‘મિજબાની ? શા માટે ?’ મને નવાઈ લાગી. સીનિયર વકીલોએ જુનિયર વકીલોને મિજબાની આપવાની પ્રથા કદી પણ પાડી છે ? વળી જૂનિયરોએ સીનિયર વકીલની સાથે આવી ઢબે વાતચીત કરવી એમાં મને અવિવેક અને તેમાંથી ઉદ્ભવતો અહિંસાનો ભંગ દેખાયાં.
‘આપ કેસ જીત્યા ને ?’
‘હું ભાગ્યે જ હારું છું.’ મેં કહ્યું.
‘પણ કાલ તો ન્યાયમૂર્તિએ ખરો ન્યાય કર્યો – ધાર્યું ન હતું તોપણ આપની માફી—’
‘મારી અહિંસા.’
‘અહિંસા ? એને અને ન્યાયને શો સંબંધ ?’
‘એ સંબંધ સમજશો ત્યારે આ ન્યાયમંદિરો બંધ થઈ જશે.’
‘બંધ થશે તો તમારી આવક જશે. અમારે જૂનિયરોને તો
