ગાડીવાન
રાતના સાડા અગિયાર વાગે મેલમાં હું સટેશને ઊતર્યો. મારા જેવા ઘણા મુસાફરો ઊતર્યા. મધરાત હોય કે પાછલી રાત હોય તો ય આટલા બધા મુસાફરોને ચડઊતર કરવી પડે એ દર્શાવી આપે છે કે દુનિયા આળસુ નહિ પણ ઉદ્યોગી બની ગઈ છે. જેટલાં યુદ્ધ અંગ્રેજે લડે એટલાં યુદ્ધ હિંદે પોતાનાં જ માનવાં જોઈએ એવાં ભાષણો, લખાણો અને વાતચીતને પરિણામે હિંદમાં કેટલા ઉદ્યોગ વધ્યા એનો હિસાબ યુદ્ધ પૂરું થયા પછી આપણે નિરાંતે કાઢી શકીશું. પરંતુ મધરાતની મુસાફરી કરવા જેટલી જાગૃતિ હિંદુસ્તાનમાં આવી હતી એની કોઈ ના પાડી શકે એમ નથી. અલબત્ત, હજી કાંઈ ગમતાં અણગમતાં ફાળો આપ્યો ઉપરાંત યુદ્ધનો મને વધારે સંસર્ગ હતો નહિ; છતાં યુરોપ-અમેરિકામાં નવું જગત રચાય છે એ સાંભળીને હું ઉત્સાહમાં તો આવી જતો !
વીસ વર્ષ ઉપર જેટલા પૈસા મારી પાસે હતા એના કરતાં આજ ઈશ્વરકૃપાએ મારી પાસે વધારે પૈસા છે. પરંતુ તે કાળે જેટલી સહેલાઈથી સેકન્ડ ક્લાસમાં હું મુસાફરી કરી શકતો તેટલી સહેલાઈથી આજ હું સેકન્ડ ક્લાસની ટિકિટ ખરીદવા હિંમત કરી શકતો નથી. મારી આબાદી વધવા સાથે હું કદાચ કંજૂસ થયો હોઉં ! અગર... અગર એ વધેલી સમૃદ્ધિ મૃગજળ જેવી કેમ લાગ્યા કરતી હતી ? એ હિંદનું મૃગજળ કદાચ યુરોપ અને અમેરિકાની નવજગતરચનાનો ભાગ પણ હોય !
પરંતુ એ શોધી કાઢવા માટે હિંદુસ્તાનને હજી ઘણો અવકાશ
