જેવો પોતાને વાસ્તે જ ભમે છે - એ વિચાર બાળાના મનમાં થયો અને સુતેલું ધ્રુજતું શરીર ધ્રુજતી ધ્રુજતી રોતી રોતી જેવા લાગી.
મન્મથ તો કેવળ ભસ્મસાત્ જેવો થયો પણ પ્રિયદુ:ખ જોવાથી થતું દુઃખ દુઃસહ થઈ પડ્યું. કુમુદસુંદરી સરસ્વતીચંદ્રનું શરીર ઉભી ઉભી જોઈ જ રહી ! નિઃશ્વાસ એક પછી એક નીકળવા જ લાગ્યા. આંખો આંસુથી છલકાઈ ગઈ; પાંપણોમાંથી ગાલ ઉપર, ઓઠઉપર, ત્યાંથી ખભાઉપર અને છાતી ઉપર વસ્ત્ર પ્હલાળતી આંસુની ધાર ટપક ટપક થઈ રહી; . છાતી તોડી અંતનો ધબકાર સ્તનામાં મૂર્તિમાન થયાં; અને અંતર્ના ડુસકાં મુખમાં ચ્હડી આવ્યાં. વગર બોલ્યે આખું શરીર “હાય હાય” કરી રહ્યું. પાંચ મિનિટ, દશ મિનિટ, તે આમની આમ ઉભી જ ૨હી; આંખો ન ઉઘાડવાના નિશ્ચય કરનારે ન જ ઉઘાડી.
અંતે રોતી રોતી કુમુદસુંદરી ખાટલા પાછળ ગઈ અને પત્ર વાંચવા લાગી. સરસ્વતીચંદ્રનું સર્વ હૃદય તેમાં દુ:ખમય અક્ષરરૂપે ચમકતું હતું- શાહી તાજી જ હતી ! દુઃખથી વાંકી વળી ગઈ હોય તેમ વાંકી વળી પત્ર વાંચવા લાગીઃ ગઝલો ગાવા લાગીઃ
- “ દીધાં છોડી પિતા માતા, તજી વ્હાલી ગુણી દારા,
- “ ગણ્યો ના મર્મ ભેદાતાઃ લીંધો સંન્યાસ એ, ભ્રાતા ! ૧.
- “ પિતાકાજે તજી વ્હાલી, ન માની વાત મ્હેં ત્હારી !
- “ ગણ્યા ના ગાઢ નિઃશ્વાસ; લીધો સંન્યાસ એ, ભ્રાત !– ૨.
- “ થયો દારુણ મનમાન્યો, વિફળ થઈ સ્નેહની સાનો,
- “ હવે સુકુમાર ઉર ફાટી જતું જેવું રહ્યું બાકી. ૩
- “ રુવે તે દેવી રોવા રે ! અધિકારી ન લ્હોવાને
- “ પ્રિયાનાં અાંસુ હું, ભાઈ – ન એ ર્હેવાય જોવાઈ ! ૪
- “ અહો ઉદાર વ્હાલી રે ! ટકાવી દેહ રાખી રે;
- “ ન ભુલાતું તું ભુલી દે ! વિધિનું ધાર્યું વેઠી લે ! ૫
- “ અહા ઉદાર વ્હાલી રે ! સતુ તું શુદ્ધ શાણી રે !
- “ ન જોડાતું તું જોડી દે ! છુટેલાને તું છોડી દે ! ૬
- “ અહો ઉદા૨ વ્હાલી રે ! સતી તું શુંદ્ધ શાણી રે !
- “ છુટે ના તે નીભાવી લે ! પડ્યું પાનું સુધારી લે ! ૭
