સને ૧૯૧૯માં મ્યુનિસિપાલિટીના નવા બોર્ડમાં પ્રમુખ સર રમણભાઈ હતા અને સરદાર સૅનિટરી કમિટીના ચૅરમૅન હતા.
સરદારે જોયું કે દસ વરસ થવા આવ્યાં છતાં પેલી ‘સર્વગ્રાહી યોજના’નાં કશાં ઠેકાણાં પડતાં નથી. પહેલાંની બોર્ડમાં પણ પોતે સૅનિટરી કમિટીના ચૅરમૅન હોઈ વોટરવર્ક્સની બધી પરિસ્થિતિ તેમના જાણવામાં આવી ગઈ હતી તે ઉપરથી અને નિષ્ણાતો સાથે સલાહમસલત કરીને ઓછી ખર્ચાળ અને ઝટ અમલમાં મૂકી શકાય એવી યોજના તેમણે ઘડી કાઢી અને સૅનિટરી કમિટીના ચૅરમૅન તરીકે વોટરવર્ક્સના આખા ઈતિહાસ સાથે વિસ્તૃત રિપોર્ટના રૂપમાં મ્યુનિસિપલ બોર્ડ આગળ રજૂ કરી. એ રિપોર્ટમાંથી અમદાવાદના વોટરવર્ક્સનો ઇતિહાસ જાણવા મળે છે અને સરદારની યોજનાશક્તિનો તેમ જ યોજનાને વ્યવહારૂ બનાવવાની કુનેહનો ખ્યાલ આવે છે એટલે અહીં એમના રિપોર્ટનો ટૂંકો સાર આપ્યો છે. તેમાં યાંત્રિક રચનાઓને લગતી શાસ્ત્રીય વિગતો છોડી દીધી છે:
- “અમદાવાદ શહેરમાં વોટરવર્ક્સનું કામ ૧૮૯૧માં પૂરું થયું અને ૧૮૯૨માં એ મ્યુનિસિપાલિટીને સોંપી દેવામાં આવ્યું. તેમાં કુલ ખર્ચ લગભગ આઠ લાખ રૂપિયાનો થયેલો. પાણી લેવાને માટે ૨૫ ફીટ વ્યાસના ચાર કૂવા બનાવ્યા હતા. અને પાણીના ભંડાર માટે ચણતરની ટાંકી બનાવી હતી જેમાં દોઢ લાખ ગૅલન પાણી રહી શકતું. સવા લાખ માણસની વસ્તીને જણ દીઠ દસ ગેલન પાણીનો વપરાશ ગણવાને હિસાબે આટલું પાણી ત્રણ કલાકના વપરાશ જેટલું ગણાય. ચાર કૂવા એ હિસાબે રાખેલા કે તેમાંથી મિનિટના ૧૮૦૦ ગૅલન પાણી મળે અને પમ્પ બાર કલાક ચાલે તો તેર લાખ ગૅલન પાણી ખેંચાય તે જણ દીઠ દસ ગૅલનને હિસાબે ૧,૩૦,૦૦૦ માણસને પૂરું પડે. ૧૮૯૧માં અમદાવાદની વસ્તી લગભગ દોઢ લાખની હતી. જેમ જેમ વસ્તી વધતી ગઈ અને વધુ પાણીની જરૂર પડતી ગઈ તેમ તેમ મ્યુનિસિપાલિટી વધુ કુવા ખોદાવતી ગઈ.
- “સને ૧૯૦૮માં પાણીનો રાજનો વપરાશ ૪૬ લાખ ગેલન પર પહોંચ્યો એટલે મ્યુનિસિપાલિટીએ નવા કૂવા ખોદાવવા ઉપરાંત પાણી પૂરું પાડવાની પદ્ધતિમાં પણ ફેરફાર કરવાનું ઠરાવ્યું. એના બધા ખર્ચનો અંદાજ સાડાત્રણ લાખ રૂપિયાનો હતો. આ ઉપરાંત બીજી એક યોજના વિચારવામાં આવી તેના ખર્ચનો અંદાજ રૂપિયા પોણાબે લાખનો હતો.
- “દરમિયાન પાણીનો વપરાશ વધીને રોજના પંચાવન લાખ ગૅલન પર પહોંચ્યો. શહેરના કોટની અંદરની વસ્તી વીસ વર્ષમાં એટલે ૧૯૧૧માં વધીને પોણાબે લાખની થઈ અને કોટની બહારનાં પરાંઓની વસ્તી પચાસ હજારની થઈ. આ બધાને શહેરના વોટરવર્ક્સમાંથી પાણી પૂરું પાડવાનું
