જરૂર પડશે 'ઝીર’ની - ફાંસો નાખવાની ઇશારત આપી છે.
ગામેગામ અને શહેરેશહેરમાં થાણાં નાખી બેઠેલું આ ઠગ મંડળ એક જ પ્રકારની ભાવના અને એક જ પ્રકારના કર્મકાણ્ડથી હજારેક વર્ષ સુધી જોડાયેલું રહ્યું. તેણે કેટકેટલા ભોગ લીધા હશે ? કેટકેટલા ભોગ આપ્યા હશે ? કેટલા અન્યાયો દૂર કર્યા હશે ? કેટલા અન્યાયો તેણે પોતે કર્યા હશે ? એ મહામંડળમાં ભયાનક રહસ્યો હતાં, ચિત્રવિચિત્ર ક્રિયાઓ હતી, ભવાનીને ભોગ આપવાનો તેનો ઉદ્દેશ હતો. ભોગ આપવાની રીત અજબ હતી, અને એ રૂમાલથી ફાંસો નાખવાની અજબ તરકીબ તેને સાધ્ય બની ગઈ હતી. એમાં હિંદુ-મુસ્લિમ સંગઠન પણ શક્ય હતું. તેણે અનેક મર્દો ઉપજાવ્યા છે, અને અનેક રહેંસી નાખનાર ખૂનીઓ પણ ઉપજાવ્યા છે. એ મંડળની ભયાનક અને છૂપી કાર્યવાહીએ હિંદના મોટા ભાગમાં ભારે ઊથલપાથલ કરી હોવી જોઈએ; એણે કેટલાય વહેમ અને કેટલાયે ભયના પ્રસંગો ઊભા કર્યા હશે.
સતીનો રિવાજ બંધ કરનાર ગવર્નર જનરલ લૉર્ડ બેન્ટીક ઠગને પણ નાબૂદ કરવા મથ્યો. કર્નલ સ્લિમાન એ ટોળીઓને નાબૂદ કરવામાં સફળ થયો. વહેમને માટે ઠગને, હિંદવાસીઓને કે પૂર્વના સઘળા અજ્ઞાનીઓને આપણે ભલે વખોડીએ, પરંતુ એ વહેમ કર્નલ સ્લિમાન જેવા યુરોપવાસીની સાથે કેમ જોડાઈ શક્યો તેનું પણ એક દૃષ્ટાંત આપણે જાણી લઈએ. કર્નલ સ્લિમાનને પરણ્યે ચાર વર્ષ થયાં હતાં, છતાં તેને બાળક ન હતું. કામગીરી અર્થે ફરતાં તે એક ગામડામાં આવ્યો. ગામડાના પટેલે તેનું સ્વાગત કર્યું, અને તેને અનેક પુત્ર થાઓ એવો આશીર્વાદ આપ્યો. સ્લિમાને હસતાં હસતાં કહ્યું કે જો તેને પુત્ર થશે તો તે ગામને સારી રકમ ભેટ આપશે. એક જ વર્ષમાં સ્લિમાનને ત્યાં પુત્ર જન્મ્યો. સ્લિમાને પોતાનું હસતાં આપેલું વચન પાળ્યું. અને પેલા ગામડાને થોડી રકમ ભેટ આપી. ગામલોકોએ પ્રસંગના સંભારણા તરીકે એક દેરી બંધાવી અને તેમાં અખંડ દીવો રાખવાની વ્યવસ્થા કરી. આ પ્રસંગને સો ઉપરાંત વર્ષ થઈ ગયાં છતાં કાંઈ એવી વિચિત્ર ઘટના બને છે કે કર્નલ સ્લિમાનના વંશમાંથી કોઈ પણ સ્ત્રી દેરી જોવા જાય છે તેને એક વર્ષમાં અચૂક પુત્ર જન્મે છે ! આજ સુધી અજાયબ કિસ્સો બન્યો જાય છે એમ કર્નલ સ્લિમાનનો પૌત્ર જાતે લખે છે !
ઠગસંસ્થા ભલે નાબૂદ થઈ. એ ભયંકર સંસ્થા હતી, છૂપી સંસ્થા હતી, હિંસક સંસ્થા હતી. પરંતુ એની કારકિર્દીમાં કલ્પનાને ઉશ્કેરે એવા
