યુગવંદના/ઝંડાવંદન
| ← છેલ્લી સલામ | યુગવંદના ઝંડાવંદન ઝવેરચંદ મેઘાણી ૧૯૩૧ |
ઝંખના → |
તારે ક્યારે કૈંક દુલારે દિલનાં શોણિત પાયાં;
પુત્રવિજોગી માતાઓનાં નયનઝરણ ઠલવાયાં –
ઝંડા ! અજર અમર રે'જે !
વધ વધ આકાશે જાજે.
તારે મસ્તક નવ મંડાઈ ગરુડ તણી મગરૂરી;
તારે ભાલ નથી આલેખ્યાં સમશિર-ખંજર-છૂરી ચ્
ઝંડા ! દીન કબૂતર-શો
ઉરે તુજ રેંટીડો રમતો.
જગ આખા પર આણ ગજવતી ત્રિશૂલવતી જળરાણી;
મહારાજ્યોના મદ પ્રબોધતી નથી તુજ ગર્વ નિશાની —
ઝંડા ! ગભરુ સંતોષી
વસે તુજ હૈયામાં ડોશી.
નહિ કિનખાબ-મુખમ્મલ-મશરૂ કરી તારી પતાકા;
નહિ જરિયાની હીરભરતના ભભકા તુજ પર ટાંક્યા –
ઝંડા ! ભૂખરવો તોયે,
દિલો કોટિ તુજ પર મોહે !
પરભક્ષી ભૂતળનૌદળના નથી તુજ ધ્વજફફડાટા;
વનરમતાં નિર્બલ મૃગલાં પર નથી નથી શેરહુંકારા –
ઝંડા ! ઊડજે લહેરાતો :
વ્હાલના વીંજણલા વાતો.
સપ્ત સિંધુની અંજલિ વહેતો સમીરણ તુજને ભેટે;
ખંડખંડની આશિષછોળો ઉદધિતરંગો છાંટે –
ઝંડા ! થાકેલા જગનો
દીસે છે તું આશાદીવડો.
નીલ ગગનથી હાથ ઝુલાવી વિશ્વનિમંત્રણ દેતો :
પીડિત જનની બાંધવતાના શુભ સંદેશા કહેતો –
ઝંડા ! કરજે જગતેડાં :
પ્રજા સઘળીના અહીં મેળા.
નીલ ગગનની નીલપ પીતી ઉન્નત તુજ આંખલડી,
અરુણ તણે કેસરિયે અંજન બીજી મીટ મદીલી –
ઝંડા ! શશી-દેવે સીંચી,
ત્રિલોચન ! ધવલ આંખ ત્રીજી.
એ ત્રણ આંખ ભરી તેં દીઠાં તુજ ગૌરવ-રખવાળાં;
શ્રીફળના ગોટા સમ ફૂટ્યાં ફટફટ શીષ સુંવાળાં –
ઝંડા ! સાહિદ રહેજે, હો !
અમારા મૂંગા ભોગ તણો.
કુમળાં બાળ, કિશોર, બુઝર્ગો – સહુ તુજ કાજે ધાયાં,
નર-નારી નિર્ધન-ધનવંતો – એ સબ ભેદ ભુલાયા,
ઝંડા ! સાહિદ રહેજે, હો !
રૂધિરનાં બિન્દુ બિન્દુ તણો.
કો' માતાના ખાલી ખોળે આજ બન્યો તું બેટો;
કપાળનાં કંકુડાં હારી તેને પણ બળ દેતો –
ઝંડા ! સાહિદ રહેજે, હો !
હજારો છાનાં સ્વાર્પણનો.
તુજને ગોદ લઈ સૂનારાં મેં દીઠાં ટાબરિયાં;
તારાં ગીત તણી મસ્તીમાં ભૂખ-તરસ વીસરિયાં –
ઝંડા ! કામણ શાં કરિયાં !
ફિદા થઈ તુજ પાછળ ફરિયાં.
આજ સુધી અમ અવળી ભક્તિઃ જૂઠા ધ્વજ પર ધાયાં;
રક્તપિપાસુ રાજકુલોના નેજા કાજ કપાયાં –
ઝંડા! નિમકહલાલીનું
હતું એ કૂડ-બિરદ જૂનું.
પંથ પંથ ને દેવ દેવની પૂજી ધજા નિરાળી;
એ પૂજન પર શીષ કપાવ્યાં : હાય ! કથા એ કાળી –
ઝંડા ! વીત્યા યુગ એવા,
સકલ વંદનનો તું દેવા.
તું સાચું અમ કલ્પતરુવર: મુક્તિફળ તુજ ડાળે;
તારી શીત સુગંધ નથી કો' માનસ-સરની પાળે –
ઝંડા ! જુગ જુગ પાંગરજે;
સુગંધી ભૂતલ પર ભરજે !
રાષ્ટ્ર-દેવના ઘુમ્મટ ઉપર ગહેરે નાદ ફરુકે;
સબ ધર્મોના એ રક્ષકને સંતનૃપાલો ઝૂકે –
ઝંડા ! આજ ન જે નમશે,
કાલ તુજ ધૂલિ શિર ધરશે !
આઠે પહોર હુંકારા કરતો જાગ્રત રહે, ઉમંગી !
સાવધ રહેજે, પહેરો દેજે, અમે ન રહીએ ઊંધી —
ઝંડા ! સ્વરાજ્યના મંત્રી !
રહો તુજ ઝાલર રણઝણતી !