રસધાર ૫/કાઠી અને ચારણી બોલીની ખાસિયતો

by ઝવેરચંદ મેઘાણી

← સોરઠી બોલીનો કોશ

સૌરાષ્ટ્રની રસધાર ૫ કાઠી અને ચારણી બોલી ઝવેરચંદ મેઘાણી

કથા-સૂચિ →

કાઠી અને ચારણી બોલીની ખાસિયતો

1. નામો

(ક) કાઠી બોલીમાં નાન્યતર જાતિ નથી; જુઓ :
ફુલેકું : ફુલેકો
ધીંગાણું : ધીંગાણો
પૂંછડું : પૂંછડો

(ખ) સર્વનામની માફક નામોમાં પણ બીજી વિભક્તિનો પ્રત્યય ‘ને’ નહિ, પણ ‘હી’ છે :

ગરીબને : ગરીબહી

2. સર્વનામ

મૂળ ગુજરાતી શબ્દ હું મને મારો અમારો તને તમને તારો તમારો તેને એને એની કોણ કોણે કોનો શું શાનો

કાઠી પ્રયોગ હું મોહે માળો અમાણો તોંહે તમુંહેં તાળો તમાણો ત્યાંહી યાને યાની કમણ કમણે કમણાનો કાણું કાણાનો

ચારણી પ્રયોગ મું મુંહેં મોળો અમણો તુંહે તમુંહેં તોળો તમણો ત્યાહેં યાહેં યાની કમણ કમણે કમણો કીં કેવાનો

3. ક્રિયાપદો

(ક) ખાસ પ્રયોગો :

ગુજરાતી આવ્યો આવી ગયો દીધા હતો નથી

કાઠી આદો આદી ગો દીના હુતો નથ, નસે

ચારણી ઈદો ઈદી ગો દીના હુતો નસેં

(ખ) વર્તમાનકાળનો પ્રત્યય ‘છું’ નહિ, પણ ‘સાં’ છે :
જાણું છું : જાણતાં સાં
લઉં છું : લેતો સાં

(ગ) કૃદંતમાં આવો નિયમ છે :

આવીને ટાંપીને લઈ આવ્ય

આવુંને ટાંપુને લઉ આવ્ય

આવેંને ટાંપેને લે આવ્ય

4. અવ્યયો

ગુજરાતી અહીં ત્યાં ક્યાં શા માટે

કાઠી આસેં - ઇસેં તીસેં કીસેં કેવાને – કાણા સાટુ

ચારણી આસેં તીસેં કીસેં કેવા સાટુ

ભણેં : આ શબ્દ સામાન્ય વાતચીતમાં વારંવાર ખાસ કોઈ અર્થ વિના યોજાય છે; એનો અર્થ ‘ભણવો – કહેવો’ એ ઉપરથી ‘હું કહું છું’ કે એમ થતો હશે. મેર લોકોની ભાષા પણ આ ભાષાને મળતી જ લાગે છે.