કલાપીનો કેકારવ/વૈરાગ્ય
| ← સુખમય સ્વપ્ન | કલાપીનો કેકારવ વૈરાગ્ય કલાપી |
ત્હારી બેહયાઈ → |
વૈરાગ્ય
દરદ પર કરે છે ઔષધી કાંઈ કાર,
જરૂર જરૂર એ તો પૂર્વનું ઓળખાણ;
પ્રણયી જિગર અર્પે ત્યાં ય કૈં વ્હાલ ઊંડું,
હ્રદય સતત ઘૂમે એમ ખેંચાણ જૂનું.
અમુક અમુક તત્ત્વો વિશ્વમાં સૌ જનોમાં,
પ્રતિ જન હ્રદયે કો એક ધારા વહે છે;
પૃથિવી પર વસે તે એક છે માનવી આ,
અવયવ જન સર્વે માત્ર તેના જ ભાસે.
મુજ રસ પણ ચાલ્યો એ જ ધારા મહીં, હા!
મધુર મધુર લાગ્યું ઐક્ય એ માનવીમાં;
અગણિત લઈ બિન્દુ ધોધ તે ચાલતો'તો,
મળી ભળી ગળી હુંએ બિન્દુ તેનું બન્યો'તો.
પણ રસ વહી જાતાં ક્ષારને સ્પર્શતાં, ત્યાં
અતિ કટુ સહુ થાતાં કૈં જ વેળા ન લાગી;
ક્યમ ગતિ પલટી આ? કૈં જ હું જાણતો ના!
ભ્રમિત ઉર થયું હા! વેદના તીવ્ર જાગી!
દરદ પર કરે ના ઔષધી કાંઈ કાર,
નથી નથી કંઈ મ્હારે પૂર્વનું ઓળખાણ;
હ્રદય મુજ થયાં તે સ્વપ્નમાં સૌ થયાં'તાં!
વિખરી સહુ ગયાં એ સ્વપ્ન ઉડી જતામાં!
નથી નથી મુજ તત્ત્વો વિશ્વથી મેળ લેતાં,
હ્રદય મમ ઘડાયું અન્ય કો વિશ્વ માટે!
જગત સહ મળે છે ચર્મ ને હાડકાં આ!
રહી જગ તણી ગ્રન્થિ માત્ર આ સ્થૂલ સાથે.
પ્રથમ નઝર લાગી, ભવ્યતા કંઈ જાગી,
મુજ નયન મહીંથી સ્નેહની સેર ચાલી;
વિપુલ વિશદ લાગી સ્નિગ્ધ વાત્સલ્યવાળી
કુદરત વહતી આ ઐક્યનો તાર ઝાલી.
ફુદડી ઉડતી ત્યાં એ હર્ષની છોળ ઊડી,
રમતમય વિહંગ કાંઈ લાવણ્ય લાગ્યું;
તરુ પર ઢળનારી પુષ્પિતા એ લતાની,
નસ નસ મહીં માન્યું પ્રેમાઔદાર્યલ્હાણું.
નહિ નહિ પણ એવી વિશ્વની આર્દ્ર વૃત્તિ,
ઘડમથલ અહીં સૌ જીવનાર્થે મચેલી;
પ્રણય, રતિ, દયા કે સ્નેહ ને ભ્રાતૃભાવ,
અરર! નહિ સહુ એ સ્વાર્થના શું વિભાગ?
જનહ્રદય પરેથી મોહ ઊઠી ગયો'તો,
અરર! કુદરતેથી એ જ ખારાશ આવી;
પલપલ નયનોથી આંસુડાં સારતો'તો,
અરર! જિગરમાંથી રક્તની નીક ચાલી.
કદિ કદિ દિલ રોતું કોઈને જોઈ રોતું;
કદિ કદિ દિલ મ્હારૂં છેક પાષાણ થાતું;
નિરખી નિરખી આવું, વિશ્વ રોઉં કદી હું,
નિરખી જગ કદી આ હાસ્યમાં ડૂબતો હું.
પવન સુસવી વ્હેતો કોઈ ખંડેર માંહીં,
હ્રદય ત્યમ હસે છે - હર્ષ તો કૈં જ છે ના.
હિમજલ ટપકે છે વૃક્ષની ડાળીઓથી,
રુદન ત્યમ કરૂં છું - દર્દ તો કૈં જ છે ના.
કદિ મન ગમતું એ - કોણ જાણે હસું કાં?
કદિ મન ગમતું એ - કોણ જાણે રડું કાં?
મુજ હ્રદય મહીં છે દૂર કો મર્મસ્થાન,
સુખદુઃખ વિણ તે તો છેક વૈરાગ્યવાન.
હાસ્ય છે માત્ર ઘેલાઈ, રોવું તે નબળાઈ છે;
વિશ્વની મિષ્ટતા કિન્તુ, રે રે! ત્યાં જ સમાઈ છે.
૨૪-૯-૧૮૯૬