કુસુમમાળા/મેઘવૃષ્ટિવાળી એક સાંઝ
| ← સરિત્સંગમ | કુસુમમાળા મેઘવૃષ્ટિવાળી એક સાંઝ નરસિંહરાવ દિવેટિયા |
લાગટ વૃષ્ટિ પછી એક સ્હવારનો સમય → |
મેઘવૃષ્ટિવાળી એક સાંઝ.
ગગન ઘેરી ઘનરાય ચૉગમે લીધું હાવે,
સૂર્યરાયનું અહિં લગીરે નવ કંઈ ફાવે;
ઘટાટોપ કરી ભવ્ય વિશાળો મંડપ રચિયો,
મલિનવર્ણ નિજ છત્ર ભરી જળતેજ મચિયો. ૧
ભૂરો વર્ણ જે વ્યોમ ભૂશી તે ક્ષણમાં નાંખ્યો,
મચાવિયું અંધાર, તદ્યપિ રંગ અનુપ રાખ્યો;
જળભર્યું અદ્ભુત તેજ, ચન્દ્રિકાથી જે ન્યારું,
ન્યારું રવિતેજથી, તેહ આ વ્યાપ્યું ગાઢું. ૨
નીલ વર્ણ તરુરાજતણો અહિં અધિક ગભીરો,
લીલાં ખેતર વિશે હસે વર્ણ રસીલો;
પદાતિદળસમ ઊભું વૃક્ષમંડણ આ સ્થળ જે
તે અન્તરમાંથકી દીસે શ્યામળ વાદળ તે. ૩
ઝરમર ઝરમર રવે ઝરે જળભરી વદળિયો;
અણદીઠી જે સંચરે ઉપર ધીરી શી સધળિયો;
તરુશાખાનાં વૃન્દ લઈ આલિઙ્ગી ચૂમે,
પવનરાય વનમાંહ્ય ધીર સ્વચ્છન્દે ઘૂમે; ૪
કરતો કાંઈ ઘુઘાટ દૂર સાગરના સરખો,
કે જળધોધ સુદૂર તેતણો શું નિરખ્યો!
આ ઝરમર રવ ઝીણો, સમીરણનાદ મહાનો,
તે સહુ ભેદી તીનો આવતો રવ તમરાંનો. ૫
ને જો પેલું જુગલ કપોતનું વૃક્ષ લપાઈ,
પ્રેમતણા આલાપ મધૂરા કરતું કાંઈ!
વૃષ્ટિવિપદ આ સહે સૃષ્ટિ કંઈ હાસ કરંતી,
કંઇ વળી ભાવ ગભીર હ્રદય નિજ શાન્ત ધરંતી; ૬
તરુવર વર્ષાઘાત અડગ આ કે'વાં ખમતાં!
તજે ન નિજ ગુરુભાવ, યદ્યપિ કંઈ નમતાં!
ને વનભૂમિ રસીલી હશી શી અહિકા ઉલાસ,
નિજ અન્તરની અધિક મધુરતા કે'વી પ્રકાસે! ૭
આ જીવનમાં કદી સ્મિતો સંપદનાં ફેડી
વિપદવાદળાં ઘોર લઈ લે મુજને ઘેરી,
તે ક્ષણ નિજ ગમ્ભીર-ભાવ કદી નવ હું ત્યાગું,
સ્મિતમય રાખું વદન એટલું બળ હું માંગું. ૮
ટીકા[ફેરફાર કરો]
કડી ૧. જળતેજ - વરસાદ અંધાર્યો હોય છે તે વખતે વાદળાંમાં જે પાણીનું તેજ ચળકે છે તે. આ તેજનું સવિશેષ વર્ણન કડી ૨ માં છે.
કડી ૪. પૃ. ૧૮. - જળભરી = જળથી ભરેલી; પાણીથી ભરેલી.
અણદીઠી સંચરે - હેવી ધીરી ચાલે કે જેથી ચાલે છે કે નહિં તે જનાય નહિં.
સૃષ્ઠિ જેમ ગમ્ભીરતા અને આનંદથી વૃષ્ટિની પીડા ખમે છે તેમ મનુષ્યે વિપત્તિ ગંભીર ભાવે ખમવી, એ આ કાવ્યનું તાત્પર્ય છે.